Laat dat nu net het zetje geweest zijn dat de onwetende maatschappij nodig had. Een medium waarmee ze zichzelf dag na dag kan bijschaven en dat zelfs transgenders een podium geeft om hun hoogste doel te bereiken: van dat podium afkomen en opgaan in de menigte.

In den beginne was er (bijna) niets

Toen series aan hun opmars begonnen in het begin van de jaren 00 van deze eeuw, waren transgender personages rariteiten. Hoewel hersenloze soapseries meer en meer plaats begonnen te maken voor degelijke, onderbouwde reeksen met boeiende personages, kwam de transgender community in een soort vacuüm terecht. De beledigende en denigrerende rollen in voorlopers als Married With Children (1986-1997) verdwenen langzaam maar zeker van het scherm, om vervangen te worden door ’neutrale‘ gastrollen.

Er duiken terugkerende trans* personages op in Ally McBeal (1997-2002), CSI (2000-2015), Nip/Tuck (2003-2010) en Doctor Who (2005-heden), en eenmalige verschijningen in talloze andere reeksen. Hoewel de seriemakers er in deze periode grotendeels in slagen om dergelijke personages respectvol in beeld te brengen, wordt het gegeven van een trans* acteur/actrice volledig over het hoofd gezien. Zonder uitzondering wordt deze kleine hoeveelheid transpersonages door cisgender (persoon van wie de seksuele identiteit overeenkomt met het biologische geslacht waarmee die geboren is, red.) acteurs en actrices gespeeld die meer niet dan wel tot de LGBT+ gemeenschap behoren.

Opvallend: zowel trans* vrouwen als trans* mannen worden afwisselend door cismannen en cisvrouwen gespeeld. Dat ook The L Word (2004-2009), nog steeds een van de bekendste en meest bekeken LGBT+ series, het in bovenstaande aspecten niet beter deed dan haar soortgenoten, is zowaar nog een grotere teleurstelling.

But once you go black…

In 2013 gaat Orange Is the New Black op antenne. De keuze van seriemaker Jenji Kohan om van het personage Sophia Burset een zwarte, trotse, warme, gelaagde trans* vrouw te maken met een gezin en een post-transitie heden, dropt een bom in televisiekijkend Amerika (en daarna de rest van de wereld). De trans* vrouw Laverne Cox werd voor de rol gecast. Nooit eerder was er een reeks van deze omvang in geslaagd om transgenders op dergelijke manier in beeld te brengen: respectvol, toegankelijk, prominent aanwezig en met een trans* vrouw in de rol van trans* vrouw. Om dat perfecte plaatje nog ronder te maken, sleepte Cox voor haar vertolking niet één, maar twee Emmy-nominaties in de wacht (in 2014 en 2017).

GLAAD heeft de laatste jaren en jaarlijkse verdubbeling van transgender-personages in de media kunnen vaststellen

Vanaf 2013 was daardoor de ommekeer voor de transgender-representatie op het kleine scherm ingezet met een zeer merk- en meetbaar resultaat. GLAAD, de Amerikaanse LGBT+ organisatie die instaat voor de rol van media-waakhond in de VS, heeft de laatste jaren en jaarlijkse verdubbeling van transgender-personages in de media kunnen vaststellen. Die worden momenteel nog niet allemaal door trans* acteurs of -actrices gespeeld, maar gaan steeds vaker gepaard met een hoofdrol of grote aanwezigheid in de series of films in kwestie. Bovendien is het aandeel van trans* acteurs en -actrices wel degelijk exponentieel gestegen, waardoor de vertolking van een trans* personage door iemand met een cisgender identiteit de uitzondering begin te worden.

Het leeuwendeel van de transgender-gemeenschap pleit al decennia voor deze gewoonte om het torenhoge werkeloosheidscijfer bij transgenders tegen te gaan én een geloofwaardige vertolking van hun situatie in beeld te brengen. Bijkomend kan een realistische representatie van transgenders in populaire media een ongeziene bijdrage leveren aan de erkenning en acceptatie van deze minderheid in de maatschappij. Dat gegeven zal misschien niet per definitie het geweld tegen transgenders doen afnemen, maar zal het de gemiddelde medemens wel inzicht en correcte informatie geven over het waarom en hoe van iets dat ze op dit moment geen plaats kunnen geven.

Vlaamse achterstand

Niettegenstaande bovenstaande argumenten, zijn de meningen zoals steeds verdeeld over de benadering van de trend die de introductie van transgender-personages begint te worden. Zo is er bijvoorbeeld het personage Kaat Bomans (Leen Dendievel) in de Vlaamse televisieserie Thuis (1995-heden). De manier waarop Kaat als trans* vrouw naar voor wordt geschoven, kan vergeleken worden met die van Alexis Meade, een trans* personage in de reeks Ugly Betty (2006-2010). Televisiemakers waren in de periode van Ugly Betty nog niet bezig met hoe hun trans* personages overkwamen op de trans* gemeenschap. Dat het personage bestond, was al een bijdrage op zichzelf. De makers van Ugly Betty kozen dan ook voor de knappe, heteroseksuele, cisgender actrice Rebecca Romijn om de rol van Alexis te vertolken. Alexis deed als adembenemend model haar intrede in de serie, wat door vele transgenders als een onrealistisch beeld van een trans* vrouw gezien wordt.

Het feit dat er een transgender-personage in Thuis wordt geschreven, verdient op zich wel felicitaties aangezien het het thema in Vlaanderen bespreekbaarder maakte

Dat Kaat, een personage dat in 2016 in de reeks werd geïntroduceerd, op een zeer gelijkaardige manier aan het Thuis-publiek werd voorgesteld, doet in het huidige tijdperk mogelijks nog meer wenkbrauwen fronsen. Anderzijds blijft de andere ’oude‘ redenering eveneens gelden: het feit dat er een transgender-personage in de serie wordt geschreven, verdient op zich wel felicitaties aangezien het het thema in Vlaanderen bespreekbaarder maakte.

Verzwarende omstandigheden

Los van de discussie over het al dan niet casten van transgenders in de rol van transgenders, is ook het verhaal over de personages een medaille met twee zijdes. Maar al te vaak bevatten hun levens of gebeurtenissen negatief geladen elementen die het grootste deel van de tijd dan ook nog eens gepaard gaan met hun transitie en/of het “trans-zijn”. Door het hierdoor (voorlopige) gebrek aan inspiratie op vlak van trans* personages, komen we dan ook regelmatig dezelfde formules tegen.

Elliot Fletcher, een jonge trans* man en opkomende acteur, vertolkte reeds in drie verschillende reeksen de gelijkaardige rol van trans* man/jongen die als nevenpersonage ofwel een heteroseksuele, ofwel een homoseksuele relatie aangaat met een van de hoofdpersonages. In alle gevallen komt zijn status als transgender ter sprake en zijn zijn seksuele betrekkingen niet vanzelfsprekend. In Shameless (2011-heden) is hij samen met een homoseksuele jongen, komt hij van de eerste aflevering uit de kast en is hij eveneens LGBT+ activist. In The Fosters (2013-heden) is hij samen met een heteroseksueel meisje. In de reeks heeft hij een problematische relatie met zijn ouders, weten weinig andere personages dat hij trans* is en worden er enkele maatschappelijke problemen voor transgenders aangehaald.

In vele van deze reeksen doet een chosen family dienst in het leven van de trans* personages: een netwerk of gemeenschap van vrienden en/of lotgenoten die steun vinden bij elkaar

In dezelfde reeks vertolkt Tom Phelan, de non-binaire zoon/dochter van de televisiemakers van onder andere Doubt (2017), een gelijkaardige rol. In Faking It (2014-2016) is Fletcher tenslotte een van de vele LGBT+ personages en verhaallijnen waardoor hij min of meer opgaat in de massa, maar in deze serie wordt onder andere de afstandelijke houding van de holebigemeenschap tegenover transgenders aangehaald. Een gelijkaardig profiel als dat van Fletcher vinden we terug in de reeks The OA (2016-heden) waarin Ian Alexander de rol speelt van Buck Vu: een trans* jongen die illegale hormonen koopt om zijn transitie te ondersteunen en eveneens een moeilijke relatie met zijn familie heeft. In vele van deze reeksen doet een chosen family dienst in het leven van de trans* personages: een netwerk of gemeenschap van vrienden en/of lotgenoten die steun vinden bij elkaar. Dat bovenstaande voorbeelden ongetwijfeld weerklank vinden in de realiteit van transgenders (jong en oud), trekt niemand in twijfel. Dat deze verhalen de énige zijn die momenteel te vertellen zijn over deze kleurrijke laag van de bevolking, is jammer.

Waar de laatstgenoemde voorbeelden dan weer wel een uitzondering in zijn, is dat deze allemaal gaan over trans* mannen/jongens. Het aandeel van trans* mannen tegenover trans* vrouwen op televisie is namelijk bijzonder laag. Het voorbeeld van actrice Amiyah Scott, die als trans* vrouw een trans* vrouw speelt in de serie Star (2016-heden) met gelijkaardige problemen, is met andere woorden representatiever voor de algemene trend in de transvertolkingen. 

Een paarskleurige toekomst

De toekomst van transgenders op het scherm ziet er op basis van de nieuwste creaties echter veelbelovend uit.

Om te beginnen siert sinds 2014 Transparent onze beeldbuizen. Hoewel de serie voor de hoofdrol helaas wel een inbreuk doet op het principe van transgenderrol is gelijk aan trans* acteur/actrice, maakt zij dit ruimschoots goed met alles rondom dit personage. Maar liefst twintig transgenders werken actief als cast en crew aan de show waarvan er twee dienstdoen als ware trans* consultants. Daar bovenop deden er tot hiertoe zestig trans* figuranten mee en heeft schrijfster Jill Soloway de serie onder andere gecreëerd op basis van de coming-out van haar eigen vader. Dat ook andere LGBT+ verhaallijnen doorheen de afleveringen geklutst werden, nemen we er uiteraard graag bij. De premisse van een vader die op latere leeftijd als trans* vrouw uit de kast komt bij zijn familie, zet weliswaar de uitgebluste trend verder van transgenderrollen die draaien om het trans-zijn. Het feit dat dit het hoofdthema van de serie is en dat de ups en downs van het hoofdpersonage fijngevoelig en met veel aandacht in beeld worden gebracht, zijn een prachtig voorbeeld van een goede kant van deze trend: haar publiek bewust maken van wat het betekent om transgender te zijn. De casting van Jeffrey Tambor, een witte, heteroseksuele, cisgender acteur, in de hoofdrol zullen we dan maar proberen wijten aan het feit dat de aard van de rol regelmatig om een transformatie vraagt. Nu de acteur uit de serie ontslagen is wegens het #MeToo schandaal, ligt de weg voor de definitieve transitie van Maura Pfefferman open.

Grey’s Anatomy deed er eind 2017 nog een schepje bovenop door een trans* man in de rol van een trans* man te casten én dit feit volledig onbesproken te houden tot het personage al een paar afleveringen mee draaide

Grey’s Anatomy (2005-heden), Sense8 (2015-2018) en Doubt (2017) geven aan deze positieve evolutie nog een heel andere wending. Ze castten niet alleen transgenders in transgenderrollen, maar ze hebben ook nog eens prominente personages geschapen waarvan het trans-zijn een kanttekening is. Met de zussen Lana en Lilly Wachowski aan het roer, vallen we daar in Sense8 natuurlijk niet van achterover. Lana beschrijft de rol van Nomi Marks (Jamie Clayton) zelfs als licht autobiografisch, waardoor deze trans* vrouw voornamelijk eenvoudigweg bestaat naast de andere zeven hoofdpersonages in de serie.

Dezelfde formule zien we terugkomen in Doubt, waarin Laverne Cox haar eerste hoofdrol mag spelen aan de zijde van Katherine Heigl als zelfzekere, zwarte, transgender advocate Cameron Wirth. De ouders van Tom Phelan lijken haar rol zelfs geschreven te hebben voor een cisgender vrouw, hoewel er in de loop van de serie wel carrièreproblemen opduiken voor de vriend van Wirth omwille van haar trans-zijn. Grey’s Anatomy deed er eind 2017 nog een schepje bovenop door een trans* man in de rol van een trans* man te casten én dit feit volledig onbesproken te houden tot het personage al een paar afleveringen mee draaide. Zowel met zijn zwaar voorbereidde manier van outing, als met de outing zelf, wilden de seriemakers een duidelijk signaal geven: als je eerst de moeite neemt om iemand te leren kennen, is zijn of haar medische geschiedenis niet meer relevant.

De makers van American Horror Story hebben de ondertussen beroemde trans* zoon van Cher en Sonny Bono, Chaz Bono, gecast in een cisgender rol

De makers van American Horror Story (2011-heden) hebben tenslotte als eerste en enige (voor zover we weten…) dat advies voor de volle honderd procent omarmd. Zij hebben de ondertussen beroemde trans* zoon van Cher en Sonny Bono, Chaz Bono, gecast in een cisgender rol van, jawel, een Trump-aanhanger in het laatste seizoen Cult van de serie. Eerder deed hij reeds met een kleinere rol zijn intrede in het ‘Roanoke’ seizoen van de anthologie. Het mogen dan geen hoofdrollen zijn, maar het is wel degelijk een unicum en baanbrekende stap richting de complete aanvaarding van transgenders als volwaardige personen los van hun, inderdaad, medische geschiedenis. Bono maakt er dan ook een kunst van om enkel cisgender rollen voor mannen te aanvaarden.

De bijna vanzelfsprekende samenwerking met GLAAD van zowat elke Amerikaanse reeks met een LGBT+ personage spreekt voor zich over de zevenmijlslaarzen die gebruikt worden om de queer gemeenschap meer en beter aan het grote publiek voor te stellen. Terwijl Hollywood met rasse schreden volgt, zijn het aantal series met goede transgenderrollen al lang niet meer op één hand te tellen. Ze openden en openen een wereld die voor het grootste deel van de wereldbevolking een complete onbekende is en als er één aspect is dat de aanvaarding van transgenders kan bevorderen, dan is het de algemene wetenschap dat deze mensen gewoonweg mens zijn.