Waarom koos je voor dit thema?
“Het is eigenlijk een vervolg op mijn vorige boek: Stormachtig Stil, over roze ouderen. Dat is in november 2013 uitgekomen. Sinds 2014 ben ik daarmee op toer: Tour d’Amour. Ik ga onder andere langs zorginstellingen, hogescholen en ouderenorganisaties met het doel om die seksuele en genderdiversiteit bespreekbaar te maken. In veel zorginstellingen in Nederland krijg je te horen: ‘die LGBT+ ouderen hebben we niet.’ Dit heeft als gevolg dat deze groep, die er natuurlijk wel is, zich stilhoudt of terug in de kast kruipt. 

“Tijdens die toer vertelde ik ook al eens over het trans* zijn. Als ik vroeg waar de letters LGBT voor staan, dan lukte het bij de eerste drie meestal nog om een correct antwoord te krijgen. Bij de T kreeg ik meer verschillende antwoorden. De meeste mensen kwamen niet verder dan ‘travestiet’. Als ze dan al met het woord transgender kwamen, klopten meestal hun definities niet. Het woord ‘omgebouwd’ werd vaak gebruikt en dat is natuurlijk not done. 

“Ook uit de verhalen van de zorgmedewerkers bleek dat ze nauwelijks tot geen ervaring hadden met LGBT+ ouderen: niet met roze ouderen maar al zeker niet met trans* ouderen. Toen ik net met het project begon, kreeg ik via een zorgmedewerker een verhaal te horen over een meneer die pas bij hen was komen wonen. Hij was dik in de tachtig en gedroeg zich erg onrustig. Dit vonden ze in het begin wel normaal. Als je op zo’n hoge leeftijd naar een zorginstelling verhuist, kan je immers wel wat paniekerig zijn, maar het bleef aanhouden. 

Als ik vroeg waar de letters LGBT voor staan, dan lukte het bij de eerste drie meestal nog om een correct antwoord te krijgen. Bij de T kreeg ik meer verschillende antwoorden

“De zorgverleners snapten niet wat er aan de hand was. Uiteindelijk kwam het hoge woord eruit: hij was zijn koffer met vrouwenkleren met de verhuizing kwijtgeraakt. Hij verkleedde zich thuis, achter gesloten deuren, af en toe graag als vrouw, maar hij wist niet hoe hij dit moest aanpakken in de instelling. Hij was doodsbang om gepest te worden. De zorgverleners hadden niet alleen geen idee hoe ze hem konden helpen, ze voelden zich ook ongemakkelijk. 

“Dit toonde aan dat de zorg er niet genoeg vanaf weet.  Toen men mij hierover raadpleegde, heb ik contact gelegd met een paar mensen uit de gemeenschap om hem verder te helpen en de zorg beter te informeren. 

“Niet heel lang daarna kreeg ik een slechtere reactie te horen. In een andere zorginstelling was er een persoon die men enkel als man kende. Op een bepaald moment had die vrouwenkleren aangetrokken. Een nietsvermoedende, jonge medewerkster kwam binnen en schrok. Ze riep: ‘meneer, wat doet u nu? Doe even normaal!’ De oudere dame was enorm geschrokken en kroop weer terug in haar schulp. Kleren aantrekken waarin ze werkelijk zichzelf kon zijn durfde ze niet meer. 

“Zulke verhalen, de reacties van de zorg en mijn ervaringen tijdens de Tour d’Amour deden mij inzien dat het tijd was voor een nieuw boek.” 

Stiekem

Had je verwacht deze levensverhalen te horen?
“De verhalen waren zo verschillend: ontwapenend, ontroerend, heftig, pijnlijk en dapper. Als je de getuigenissen vergelijkt met die van nu, zie ik een behoorlijk verschil. De zoektocht die de ouderen hebben moeten doormaken was zoveel ingewikkelder. Zij wisten niet eens naar wat ze zochten. Ook de omgeving omarmde het vaak niet. Ze moesten alles stiekem doen en waren eigenlijk altijd op de vlucht. 

“Dat heeft mij geraakt: denken dat je de enige bent of gek bent. Vaak durfden ze er in hun relatie ook niet over te praten uit schrik dat ze hun partner zouden verliezen. En dan nog het onbegrip van de omgeving. Mijn boodschap is dan ook: je hoeft niet alles van een ander volledig te begrijpen.

“Het gaat erom dat we elkaar vrij laten. Wie zijn wij om anderen te beoordelen? Let it be.” 

De zoektocht die de ouderen hebben moeten doormaken was zoveel ingewikkelder. Zij wisten niet eens naar wat ze zochten

Kreeg je slechte reacties?
“Tijdens het maken van mijn boek heb ik schokkende opmerkingen gekregen. Er waren mensen die helemaal niet begrepen waarom ik dat in godsnaam ging doen. ‘Je bent toch geen transgender’, kreeg ik dan te horen. Iemand vertelde mij: ‘Ik snap niet dat je daarmee - waarmee ze naar een trans* vrouw verwijst - over straat gaat. Ik zou dat nooit durven.’ Ik kon niet geloven wat ze zei. Godzijdank heb ik daar nog nooit over nagedacht. ‘Ik ga net zo gemakkelijk ergens heen met jou als met een van deze dames’, antwoordde ik. Zo kwamen er meer reacties. 

“Mensen zeiden: ‘Moest dat nog zo nodig, op die leeftijd’, toen ik over een dame van zeventig vertelde die net haar medische transitie achter de rug had. En dat terwijl ik een stralende vrouw voor me zag. ‘Ik ben zo gelukkig,’ vertelde ze mij. Zelfs al zou die vrouw nog maar een maand leven, dan is ze tenminste één maand gelukkig geweest, in tegenstelling tot al die jaren dat dat niet zo was. Dat is ook wat ik tijdens de toer vraag: ‘Wat willen we nu in ieder geval allemaal? Jezelf zijn, toch!’. En dan zie je wel iedereen knikken. 

“Onbekend maakt onbemind. Als mensen er helemaal niets van weten, dan zeggen ze snel dat het vreemd is. Als je er meer van weet: die eeuwenlange zoektocht, die hele tijd niet gelukkig zijn, ga je er anders over denken. Het is geen bevlieging, het is van levensbelang!

“Ik vind dat de stemmen van de transgender ouderen gehoord moeten worden. Het zijn dan ook pioniers, inspiratiebronnen voor de jonge generatie. Wat heel veel mensen ook niet weten is dat het een heel diverse groep is, niet enkel transseksuelen. En juist die diversiteit is enorm boeiend en verrijkend. Het geeft kleur aan de maatschappij, kleur aan het leven.” 

Nog problemen waar je tegenaan liep?
“In die drie jaar ben ik ook tegen de LGB - T aangelopen. Mensen die voor Stormachtig Stil meededen met de crowdfunding, trokken hun handen terug: het gaat niet over ons. Dat vond ik erg. De holebi-emancipatie loopt misschien wel tot twintig jaar voor. Zij weten wat het is om achtergesteld te worden. Ik had dan ook meer solidariteit verwacht.” 

Kracht en moed

Wat waren de reacties van trans* ouderen?
“Ik kreeg een anonieme mail van een vrouw: ‘Mijn partner kon in de maatschappij niet zichzelf zijn, enkel bij mij.’ Soms gingen ze ‘s nachts samen naar buiten als twee vrouwen. Ze zei dat haar vriend ondertussen overleden is: ‘zelfgekozen dood’. ‘Ik vind het zo jammer dat mijn vriend dit niet meer heeft kunnen lezen,’ vertelde ze mij. ‘Het boek had misschien die kracht en moed kunnen bieden om door te gaan. Zo had ze kunnen zien dat er veel meer trans* ouderen op latere leeftijd pas de stap hebben gezet.

“Dan kreeg ik ook een berichtje via Facebook binnen van een trans* vrouw, midden tachtig. Ze liep ook al jarenlang met deze gevoelens rond maar durfde er niet voor uitkomen. Ze was mantelzorger van haar vrouw die heel zorgbehoevend was. Ze vroeg zich af of ze dat haar wel kon aandoen. Rond haar 82ste kon ze het toch niet meer onderdrukken en vertelde het aan haar. Haar vrouw noemt haar nu bij haar nieuwe naam en dat maakte haar dolgelukkig. Ik vind dat zo ontroerend mooi als zoiets eindelijk gebeurt. Die met zorg gekozen nieuwe naam is ook heel belangrijk. Het is niet voor niets de titel van mijn boek.”

Ik denk dat de ouderen moed kunnen geven aan jongeren. Als je als jongere iets meer weet van de geschiedenis, dan kan je dat vergelijken met hoe het nu is

Hoe vullen de ouderen een voorbeeldrol in voor de jongere generatie?
“Ik denk dat de ouderen moed kunnen geven aan jongeren. Als je als jongere iets meer weet van de geschiedenis, dan kan je dat vergelijken met hoe het nu is. Jongeren hebben nu Facebookgroepen, T-day en genderteams. Ouderen konden vroeger helemaal nergens terecht. 

“Natuurlijk is het nog steeds moeilijk voor jongeren, ook al hebben ze al die middelen. Maar als je weet dat er vroeger helemaal niks beschikbaar was en ziet dat de ouderen het ook hebben gehaald, kan dat voor veel mensen bemoedigend zijn: ‘als zij het kunnen, kan ik het ook.’ Ouderen kunnen met hun levenservaring ook een eyeopener zijn voor medewerkers in de zorgsector.”   

Wie hoop je te bereiken met het boek?
“Ik had vanaf het begin meteen een breed doelpubliek in gedachten. Het is voor trans* ouderen zelf die misschien nog niet naar buiten zijn durven komen, zodat ze moed kunnen krijgen. Ook voor familie en omgeving die te maken hebben met trans* ouderen en niet altijd weten hoe er mee om te gaan, is het een handige leidraad. Hulpverleners die met ouderen werken krijgen steeds meer te maken met trans* personen omdat er steeds meer zijn die er voor durven uitkomen. Jonge trans* personen kunnen hen ook zien als voorbeeld. Het is ook gewoon voor iedereen die geïnteresseerd is in de diversiteit van de mens, ook al sta je niet in direct contact met de trans* gemeenschap.”

Betere samenwerking

Wat zijn de toekomstplannen?
“Ik verklap nog niet wat ik ga doen, maar dat er een nieuw boek komt, is zeker. Ik merk dat mijn werk iets teweegbrengt. Soms laat ik mij voor een nieuw onderwerp ook leiden door wat er rond mij heen gebeurt of door een vraag uit de samenleving. Er was al een verzoek om aandacht te besteden aan personen met een intersekse conditie, daar is ook nog niet veel over geschreven. Ik ga ook weer op toer met dit nieuwe boek. 

“Ik doe het echt graag, met volle passie en liefde. Ik ben wel realistisch genoeg om te weten dat ik niet de hele wereld kan veranderen. Al is het maar een eyeopener voor een paar mensen, al maakt het de weg vrij voor een paar anderen, dan is voor mij de missie geslaagd.”

Heb je nog een andere boodschap die je wil delen?
“Ja, ik zou willen pleiten voor een betere samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland op het vlak van LGBT+ zaken. Laten we niet elke keer het wiel opnieuw uitvinden, maar de krachten bundelen. Daardoor kunnen we veel van elkaar leren en tijd besparen. Ons doel is hetzelfde: opkomen voor de rechten van de hele gemeenschap.

"Stormachtig Stil was een puur Nederlands boek. Bij Nieuwe Namen wou ik het van de wortel anders doen. Dat is niet gelukt, wat ik heel spijtig vind. De organisaties die ik in België contacteerde stonden er wel voor open, maar er was jammer genoeg geen geld voor. Als je samen aan een project werkt, moet je ook samen voor de middelen zorgen. Ik wou zo graag een fifty-fifty Vlaams-Nederlandse productie, zodat mensen uit beide landen zich er nog beter in zouden herkennen. De Vlaamse zorginstelling zou dan ook niet kunnen zeggen: ‘het zijn enkel Nederlanders’. En dat terwijl de problemen van de trans* ouderen hier en daar vrijwel hetzelfde zijn. 

“Maar er komt een nieuwe ronde en een nieuwe kans. Ik heb al een idee. En dan zal ik zeker weer van me laten horen.”

Je kan het boek bij de uitgever of in de LGBT+ boekhandel Kartonnen Dozen kopen.

Dit artikel verscheen ook in ZiZo 144. Je kan een gratis exemplaar van ZiZo meenemen in onze afhaalpunten. Of neem een abonnement, dan krijg je het nummer toegestuurd.