Mashrou’ Leila staat erom bekend allerlei sociale problemen uit de Arabische wereld aan te klagen met hun muziek. Zo spreken ze zich uit tegen corruptie, oppressie en holebifobie. Zanger Hamed Sinno is zelf homoseksueel.

'Beledigende' songteksten

De band werd van de festivalaffiche verwijderd na een klacht van een advocaat uit de maronietengemeenschap, een belangrijke christelijke gemeenschap in Libanon. De band zou twee songs spelen waarvan de tekst beledigend zou zijn ten opzichte van religieuze symbolen en zou aanzetten tot spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. De songteksten zouden op die manier tweemaal tegen de Libanese wet ingaan.

De bandleden werden zes uur vastgehouden voor ondervragingen en vervolgens zonder verdere vervolging opnieuw vrijgelaten.

In ruil voor hun vrijheid moesten de vier jongemannen wel enkele beloftes maken. "Ze moesten beloven dat ze hun socialemedia-accounts zouden censureren, en dat ze zich publiekelijk zullen verontschuldigen. Het opleggen van die zaken houdt op zich al een inbreuk in op de vrije meningsuiting van de bandleden", zegt Aya Majzoub, onderzoeker voor Libanon bij Human Rights Watch (HRW).

Ze moesten beloven dat ze hun sociale media-accounts zouden censureren, en dat ze zich publiekelijk zullen verontschuldigingen

Ondertussen besliste de festivalorganisator de band van de affiche te halen, als gevolg van een verdere online haatcampagne die opgestart werd door de maronieten. Zij riepen op om het festival te saboteren en dreigden zelfs met geweld. Met het schrappen van de band wil het festival vermijden dat er gewonden vallen.

Mashrou' Leila stond in 2010 en 2016 nog op het podium van het populaire festival, waar ze toen de songs speelden die nu onder discussie staan. Toen werden daar geen problemen van gemaakt.

Vrije meningsuiting in gevaar?

Mensenrechtenorganisatie HRW klaagt aan dat er al langer soortgelijke aanvallen zijn op kritische stemmen van activisten, journalisten of individuele burgers. De reactie op het repertoire van de band is volgens hen slechts de jongste aanval in een lange rij. Libanon heeft nochtans over het algemeen een vrij tolerante reputatie. Is het recht op vrijheid van meningsuiting er in gevaar?

Majzoub nuanceert dat: "Het is zeker niet zo dat we landen als Egypte of Saoedi-Arabië achterna gaan, maar we zien de laatste jaren wel een achteruitgang van de tolerantie en het recht op vrije meningsuiting. Daarvoor zijn verschillende redenen. Een daarvan is dat de machthebbers sinds 2015 kritische stemmen steeds meer het zwijgen willen opleggen."

Vier jaar geleden kreeg Libanon af te rekenen met een afvalcrisis en daaropvolgend protest. De enige plek voor afvalverwerking van Libanon werd toen gesloten, zoals jaren voordien al was afgesproken. Maar omdat de regering geen alternatief had gezocht, bleef het huisafval maandenlang buiten staan in de hoofdstad Beiroet. Eerst bleef alles op straat liggen, later werd het opgehaald om op braakliggende terreinen in en rondom de stad te dumpen.

De bevolking protesteerde tegen de blunder van de regering. Het protest zwol uiteindelijk aan tot een grotere manifestatie tegen de inefficiënte en corrupte regering. "Er waren massaprotesten en mensen uit verschillende politieke en religieuze groeperingen verenigden zich in de demonstraties", legt Majzoub uit.

"Veel politici voelden zich daarom aangevallen. Sindsdien maken ze gebruik van oude wetten die vrije meningsuiting kunnen inperken. Op die manier leggen ze kritische stemmen tegenover het politieke en religieuze establishment snel het zwijgen op."

De werkwijze is steeds dezelfde: iemand beschuldigt een politicus van corruptie, waarop die laatste dan een klacht wegens laster indient tegen de criticus. Die kritische burger wordt dan urenlang ondervraagd, en pas vrijgelaten nadat die beloftes moet maken over verontschuldigingen, de beledigende inhoud verwijderen of dat hij of zij de politicus niet meer zal beledigen. Daarvoor wordt gesteund op oude wetten, die een overblijfsel zijn van het Ottomaanse Rijk (dat in 1923 ophield te bestaan).

Niet alleen de ingediende klachten en de ondervragingen werken afschrikwekkend, er vinden volgens Majzoub tijdens het ondervragen ook inbreuken op de privacy plaats. Zo gaan de agenten bij sommige ondervraagden doorheen de telefoontoestellen en sociale media van de beschuldigden.

Kleine controverse als afleiding

Tot slot duidt de onderzoekster van HRW, naast het inperken van kritische stemmen, op een tweede reden voor de aanvallen. Zij ziet dergelijke klachten als een afleidingsmanoeuvre, zodat de Libanezen zich eerder focussen op kleinere conflicten - bijvoorbeeld al dan niet beledigende songteksten - dan op grotere problemen, zoals de slabakkende economie en de afvalproblemen die nog steeds niet opgelost zijn. Die strategie zorgt ervoor dat de Libanese bevolking zich niet opnieuw gaat verenigen tegen de inefficiënte regering.

De maronieten hebben nog steeds de grootste macht in het land, aangezien zij steevast de president en de opperbevelhebber van het leger mogen leveren

HRW zet zich in Libanon in om de beperkende wetten over laster en religieuze spanningen te moderniseren en zo de vrije meningsuiting te garanderen in het land. Volgens de organisatie zijn er momenteel debatten in het parlement om die wetten aan te passen, via een nieuwe mediawet. De maronieten hebben nog steeds de grootste macht in het land, aangezien zij steevast de president en de opperbevelhebber van het leger mogen leveren. De belangrijkste politieke functies zijn er al decennia verdeeld over de verschillende religieuze groepen.

De vraag blijft dus hoe die wetswijziging zal aflopen. Momenteel variëren de straffen voor laster en religieuze beledigingen tussen de zes maanden en drie jaar. Een voorlopig voorstel voorziet nu nog in zwaardere straffen, maar HRW zegt gelijkgestemden te hebben in het parlement. "Het voorstel dat wij zagen, was nog geen definitieve versie. De debatten lopen nog."

Mashrou’ Leila reageert

De bandleden leggen in een bericht op hun Facebookpagina uit wie ze zijn, en waar ze voor staan. Zo leggen ze uit dat ze al tien jaar bestaan, en dat de leden afkomstig zijn van verschillende religies, regio’s en identiteiten uit Libanon. Ze zijn trots op hun diversiteit, wat in contrast staat met de rest van de veelal opgedeelde groepen in de samenleving. ‘We dragen onze verschillen uit over Libanon - waar we al op veel festivals speelden - en uiteindelijk ook over de hele wereld.’

"Vorige week werd er veel over ons gezegd, en over 'geheime projecten' die we zogezegd plannen. Het enige wat wij willen zeggen is dat wij deel uitmaken van ons land en dat we onze landgenoten graag zien. En net zoals anderen hebben wij onze eigen perspectieven over dit land, over hoe het een betere, mooiere plek kan worden. Onze band is gebaseerd op het recht om anders te zijn en op wederzijds respect en tolerantie. Wij zullen altijd vasthouden aan deze waarden."

Onze band is gebaseerd op het recht om anders te zijn en op wederzijds respect en tolerantie

De groep benadrukt dat ze geen satanische band is, en dat ze niets te maken heeft met vrijmetselarij. Ze vertellen hoe de haatcampagne begon met een online video door een priester, en hoe hun songteksten daarna verkeerd geïnterpreteerd werden. Ze kregen doodsbedreigingen, maar de staat ondernam geen actie om hen te beschermen, en pakte hen zelfs op. Ook nadat ze vrijgesproken waren van laster, kwam er geen bescherming.

"Dit gaat tegen de logica in van een staat. Het raakt ons in de kern van ons veiligheidsgevoel en de mogelijkheid om kunst te maken." De bandleden betreuren de 'fragiele situatie' in Libanon.

Ze gaan nog eenmaal in op de reden voor de controverse: "Kunstwerken dragen meerdere betekenissen, vooral wanneer die uit hun context worden genomen. De bedoeling van een metafoor is om te verschillen van de letterlijke betekenis van woorden."

Dit artikel werd door Magali Bruneel geschreven en verscheen oorspronkelijk op MO*.