Laten we beginnen bij de titel, Tremblores, wat aardbeving betekent. Waarom koos je voor deze metafoor?

Bustamante: “Daar zijn twee redenen voor. Tijdens mijn onderzoek voor de film sprak ik met 22 mannen met een gelijkaardige situatie als Pablo, het hoofdpersonage. Toen ik met de eerste sprak, vertelde hij mij dat hij trouw bleef aan zijn familie zodat hij bij zijn kinderen kon zijn als er een aardbeving was. Die zijn er constant in Guatemala. Het is een land dat beweegt. Toen ik ontdekte dat deze mannen hun leven op basis van leugens opbouwden, vroeg ik hen of ze voor altijd zouden beschermd blijven door die leugens. Nee, zeiden ze, de bevingen zouden daarna toch alles wegvagen.”

Vrij zijn

Als we Pablo vergelijken met Maria, het hoofdpersonage uit je debuutfilm Ixcanul, zien we dat beiden zoeken naar een bepaalde vorm van vrijheid. Pablo wil zijn geaardheid vrij beleven en Maria wil ontsnappen aan een gearrangeerd huwelijk. Was die gelijkenis er bewust?

Bustamante: “Ze zijn inderdaad heel gelijkaardig. Ze zitten allebei gevangen en worden onderdrukt door dezelfde maatschappij. Het is die onderdrukking die ik wou tonen.

In Guatemala zijn er drie grote beledigingen die je over je heen kan krijgen. Twee daarvan bracht ik ondertussen in beeld. De eerste is Indio, wat ‘indiaan’ betekent. Het is een voorbeeld van autoracisme dat in ons zit. Het gaat erover dat we onszelf niet aanvaarden. Als je dan een single, indiaanse vrouw bent die ook arm is, zoals Maria, dan heb je veel labels waardoor je gediscrimineerd kan worden.

Homoseksueel zijn, is verschrikkelijk moeilijk, want er heerst een enorme machocultuur.

Daarna wou ik het over de grote schande in ons land hebben, namelijk gay zijn. In Guatemala zeggen ze ‘weko’, een vulgaire term voor je achterste. Homoseksueel zijn, is verschrikkelijk moeilijk, want er heerst een enorme machocultuur. Als je een homoseksuele man bent, vraagt men zich af waarom je je mannelijk privilege opgeeft om vrouwelijker te zijn. Dat nijgt dan naar misogynie.”

Je onderdrukkers beschermen

Dus homoseksualiteit wordt in de film eigenlijk gebruikt als een middel om de overkoepelende onderdrukking aan te tonen?

Bustamante: “Exact. Zo wou ik bijvoorbeeld niet over coming-out praten. Ik koos er bewust voor een veertigjarige, rijke man met een stabiel leven als hoofdpersonage te nemen. Ik wou niet dat kijkers gingen denken dat hem iets overkwam omdat hij arm was, niet had gestudeerd of de wereld niet had gezien. Deze mensen hebben gereisd en geld. Ze zitten gewoon in een val. Een religieuze en familiale val.

Tegelijk toont het verhaal ook dat Isa, Pablo’s vrouw, een slachtoffer is. Iets waar vandaag nog te vaak overgekeken wordt. Niet alleen omdat de vrouw een ongelukkig huwelijk heeft, maar er ook in gevangen blijft zitten.”

Hoe bedoel je?

Bustamante: “In de Guatemalteekse maatschappij krijgen vrouwen geen of weinig kansen. Dus als ze een plek vinden waar ze een ‘goed’ leven kunnen leiden, gaan ze daar gemakkelijker in mee. Ik hoop dat daar snel verandering in komt, dat vrouwen wakker worden. Zij zijn de meerderheid maar worden toch het meest onderdrukt. Ik merk wel dat de vrouwelijk kracht er is. Ze moet enkel nog uitbarsten.

Religie blijft gewoon een enorme invloed hebben. Het is als een soort magisch wapen dat je ervan overtuigt dat je niet voor jezelf kan denken.

Religie blijft gewoon een enorme invloed hebben. Het is als een soort magisch wapen dat je ervan overtuigt dat je niet voor jezelf kan denken. Tijdens mijn onderzoek vroeg ik aan alle ‘Pablo’s’ wat hun moeders echt over hen dachten. Sommigen vertelden dat ze liever hadden dat hun zoon nooit geboren was. Maar de meerderheid zeiden dan weer ‘maar God zegt dit en dat’, zonder hun eigen mening uit te drukken.”

God als hoogste macht

Denk je dat die families beseffen dat ze eigenlijk vastzitten in een soort val?

Bustamante: “Als de hele maatschappij zo is, besef je niet dat je geïsoleerd bent. En als je dat gevoel al zou hebben, heb je God bij je. Zo is het bijvoorbeeld heel moeilijk om tijdens het avondeten een diepgaand gesprek te hebben want mensen willen niet luisteren naar elkaar. Op een bepaald moment wordt er altijd gezegd ‘maar dat is wat God zegt’ en daarmee wordt de conversatie afgesloten.

Zelfs als je een Uber wil bellen, merk je hoe groot de invloed van het geloof is. Op het profiel van de chauffeurs staat welk geloof ze hebben en in welke mate ze het beoefenen. Ook omdat het een gevaarlijk land is, geeft geloof je in bepaalde mate een veiliger gevoel.”

Toen ik met de eerste ‘Pablo’ sprak, zag ik in hoe iemand die homoseksueel is ook homofoob kan zijn. Als je niet van jezelf kan houden en jezelf niet kan aanvaarden, zit je in een constant gevecht met jezelf.

In de film zie je ook hoe Pablo aan zijn eigen identiteit gaat twijfelen. Hij vraagt zich op een bepaald moment zelfs af of het geen zonde is om homoseksueel te zijn. Waarom was het voor jou belangrijk om dit in de verf te zetten?

Bustamante: “Dat feit is eigenlijk hetgeen wat mij motiveerde om dit verhaal te beginnen schrijven. Toen ik met de eerste ‘Pablo’ sprak, zag ik in hoe iemand die homoseksueel is ook homofoob kan zijn. Als je niet van jezelf kan houden en jezelf niet kan aanvaarden, zit je in een constant gevecht met jezelf. Hierdoor worden families verwoest en het is triest om zoiets te constateren. Als je alles samen bekijkt, lijkt het alsof we met de Guatemalteekse maatschappij op zijn minst 30 jaar zijn blijven stilstaan.”

Hoop

Maar toch lijkt het alsof je een sprankeltje hoop de wereld wil insturen met de eindscène, waar de dochter van Pablo hem bemoedigend lijkt aan te kijken?

Bustamante: “Het is een open einde dus ik wil het gevoel en het nadenken bij het publiek leggen. Maar ik wou er inderdaad een hoopvol element insteken. Ik was heel blij dat ik dit personage, de dochter, nauwgezet kon opbouwen. Vanaf het begin vecht ze al tegen het systeem. Ze ziet snel dingen in. Ik had ook het geluk om zo een geweldige actrice te vinden. Ze was enorm progressief. Toen we een gesprek hadden over het thema van de film, vertelde ze mij dat er al genoeg grote problemen zijn in deze wereld, dus waarom zouden we ons dan zorgen maken over zoiets als iemands geaardheid?”