Terwijl ik op een zondagochtend snuister in een kwartetspel van Belgische dragqueens en in het Kid Ma-Ma kleuterboek over een gezin met twee mama’s en IVF, observeer ik Johanna Pas. Johanna is de 52- jarige zaakvoerder van de legendarische LGBTI+ boekhandel 'Kartonnen Dozen' in Antwerpen. Ze is zwaar ziek en stopt met de boekhandel. 

De zaak blijft hopelijk wel bestaan, op een andere locatie, wellicht met twee zaakvoerders en als een coöperatie. 
Naast Johanna staat Ulka Delbroek (37), blakend van enthousiasme. 
ZIZO interviewt het duo Johanna-Ulka. 

De LGBTI+ boekhandel Kartonnen Dozen verhuist? 

'Eind september 2022 moet het pand leeg zijn want het pand wordt verkocht', zo opent Johanna.  De Besloten Vennootschap, B.V, met Pas die voor 80% aandeelhouder is, huurt het volledige herenhuis. Aan het balkon van de statige voorgevel hangt het immo-bord 'TE KOOP'. 

In de vitrine hangt een grote rode 'Sales'-poster en de rode stickers op de boekenruggen wijzen erop dat ze afgeprijsd zijn. 20% korting voor 1 boek, 30% of 40% bij aankoop van meerdere items. De zakelijke insteek van Johanna is van meet af aan duidelijk: 'Door de stock te verkleinen zal de verhuis makkelijker zijn.'

Die stock is aanzienlijk. 'Kartonnen Dozen' bergt immers tot aan het plafond gestapeld LGBT+ leesvoer én kijkplezier: Bad Gays a homosexual history, Kink-magazine, Barricade-poëzie, de film 'Jamais sans toi', het fotoboek Masculinities, Engelstalige novelles zoals 'I kissed Shara Wheeler' ... heel wat titels, zowel nieuwe als tweedehands exemplaren.
'Hetgeen niet verkocht wordt, moet verhuisd worden, naar ergens.'

Ergens? Jullie zoeken nog een handelspand? 

''We weten inderdaad nog niet waar naartoe, we hebben nog geen nieuw pand, we krijgen nu veel voorstellen maar het is vooral het financiële dat belangrijk is. Mensen komen de winkel binnen en zeggen "ja, ik heb een heel goedkoop pand voor maar 1.500 Euro…". Ja, voor ons is dat echt niet goedkoop', zucht Ulka.  

Johanna maakt het prompt concreet: 'Het beschikbare budget is 800 tot 1000 Euro huur per maand voor minimaal 80m2. Rolstoeltoegankelijk, een ruime etalage, veel lichtinval en in Antwerpen.'
'En idealiter niet te ver van de Draakplaats - al kan ik daar wel van afwijken', vult Ulka aan. 

Johanna knikt instemmend. Johanna Pas verhuisde zes jaar geleden de LGBTI+ boekhandel van de Minderbroedersrui in de Antwerpse binnenstad naar hartje Zurenborg vlakbij het station van Berchem. Ze beseft als geen ander dat een andere locatie absoluut niet het einde betekent. 

Behalve een pand is er ook een tweede zaakvoerder nodig? 

Johanna: 'Omdat ik ermee stop'. Stilte. Johanna heeft kanker. Na de chemotherapie gaat ze zich aan haar volgende dichtbundel wijden. 'En omdat het bijzonder arbeidsintensief is zo’n boekhandel open te houden. Het dagelijkse bestuur dat doe je beter met twee, ongelooflijk eigenlijk dat ik dat al die jaren alleen deed, er komt veel bij kijken, denk bijvoorbeeld maar aan omgaan met de media', zo gaat ze intussen rustig verder. Johanna en Ulka gaven vorige week een interview in De Morgen en op ATV. 

Ulka, heb je ervaring in het ‘runnen’ van een boekhandel?

'Neen', antwoordt ze eerlijk. 'Ze krijgt een snelcursus', stelt Johanna. 
Ulka is gekend als iemand die ijvert voor rechtvaardigheid en openstaat voor andere meningen. 
'Mijn mama is van Polen. Daar is de traditie "wróżba", een spel dat je met een eenjarige baby speelt: je zet allerlei dingen voor de baby en waar die dan naar grijpt, dat zal dan diens toekomst zijn. Voor het kindje staat dan een bankbiljet, een muziekinstrument, een pen... een heleboel dingen, en ik greep blijkbaar direct naar een boek”. 

'Als kind, het liefst van al wat ik deed, was met mijn moeder naar de bibliotheek gaan. Dat is heel mijn leven gebleven, dat ik me goed voelde tussen boeken. Ik denk dat ik het ook wat geërfd heb. Mijn oma schreef "opa, zoals altijd aan het lezen" op de achterkant van een foto', zegt Ulka.  'En op Erasmus uitwisseling in Polen, op mijn 22ste, was er vlakbij "Massolit", een alternatief boekenwinkeltje met café en ik vond het zo zalig om daar te zitten. Toen is het eigenlijk begonnen, dat ik dacht: "een boekenwinkel is mijn droom".'

 
Wie is de ideale mede-zaakvoerder? 

Ulka: 'Johanna is nog zaakvoerder. Ik heb nu het dagelijks bestuur overgenomen en ik zou graag het zaakvoerderschap en de verantwoordelijkheid delen want ik heb nog veel te leren.'
Johanna neemt het woord over: 'Een bijkomend element is dat Ulka een traditioneel heterogezin heeft, en dat het belangrijk is dat er een partner bijkomt die een heel sterke affiniteit heeft met de LGBTI+ community. Zodat er een goede aanvulling is van Ulka’s boekenpassie met iemand die het element "safe space, informatieverstrekking, LGBTI+ activiteiten" waarborgt. Het gaat een wederzijdse verrijking zijn om dat met twee te doen'.

 
En jullie spreken van een coöperatieve? 

'Op dit moment is het een Besloten Vennootschap, een B.V., en we willen dat omvormen tot een coöperatieve vennootschap, in de volksmond een coöperatie. Ik stelde vast dat er heel veel reactie komt op het idee dat Kartonnen Dozen misschien moet sluiten. En al diegenen die hulp bieden, ik wil dat kanaliseren én er effectief iets mee doen, en coöperatie is volgens mij de ideale oplossing. Sommigen willen helpen bij de verhuis, anderen willen giften doen, en dat wordt effectief mogelijk via een coöperatieve', zegt Ulka.

De voorbije week hebben meer dan 100 geïnteresseerde coöperanten zich gemeld

'De voorbije week hebben meer dan 100 geïnteresseerde coöperanten zich gemeld”, zo gaat Johanna ernstig verder. “Met een coöperatieve ontstaat een echte wisselwerking tussen de boekhandel en de LGBTI+ gemeenschap. Tot nu toe was het eigenlijk een éénrichtingsverkeer, dat is mijn keuze geweest, maar eigenlijk denk ik dat die dubbele betrokkenheid beter is. Ulka en ik vinden het belangrijk dat de boekhandel bestaat voor iedereen die het nodig heeft, en wie kan geven geeft, praktisch of financieel. En dat de boekhandel als return er op vaste tijden voor de community is, onze deur staat altijd open, om zowel boeken te verkopen als om informatie of hulp te bieden.'

Wanneer mogen we de nieuwe boekhandel verwachten? 

De vraag wordt aan beiden gericht. Ik merk dat Ulka gaandeweg het interview groeit en makkelijker het woord neemt. Stellig komt ze nu uit de hoek: 'Dat hangt af van het nieuwe pand, ik wil het liefst zo snel mogelijk verhuizen naar een nieuw pand. Ik heb beslist dat ik de nieuwe boekhandel wil openen 1 november, uiterlijk 1 december 2022.' 
Johanna, nog even stoïcijns als bij het begin van het interview: 'We moeten realistisch zijn'
. 
Toen Johanna in 2015 de boekenwinkel overnam, duurde het een jaar voor ze een geschikt en betaalbaar pand vond. In dat jaar verkocht ze online en organiseerde ze lezingen in Het Roze Huis op de Draakplaats, Antwerpen. Begin november 2016 opende Kartonnen Dozen op het huidige adres, Draakstraat 34.

'Het is mogelijk dat we vanaf september een aantal maanden puur online verkopen, even geen huurkosten. En als het niet lukt, als er geen geschikt pand en/of financiële zakenpartner gevonden wordt, dan is het grote uitverkoop.'

 
Johanna, is er iets wat je nog absoluut kwijt wil in dit interview?

 
'Ja', zegt ze met sprankelende ogen, 'ik ben heel blij met de vele reacties rondom me, ik ervaar het als een bevestiging dat ik het goed gedaan heb, deze boekenwinkel zes jaar lang uitbaten. En ik vind het een leuk idee dat de boekhandel met de overname een andere vorm zal krijgen. Toen ik de zaak in 2015 overnam van de vorige zaakvoerder, Bart De Smedt, veranderde ik de naam van de winkel van ’t Verschil naar Kartonnen Dozen, verhuisde ik de zaak naar Zurenborg, en ik stippelde mijn eigen strategie uit. Dat gaat nu weer gebeuren: de boekhandel beweegt mee met de tijd én met de veranderingen in de LGBTI+ community”. 

Wil je lezen over de historiek van boekhandel ‘Kartonnen Dozen’? Lees dan 'De kleur van de stad maakt mijn ziel amoureus', een LGBTI+ stadskroniek van Antwerpen.