ZIZO: Eerst en vooral: proficiat met het eerste cahier ooit over het werk van Sandra Lahire. Voor we het werk van Lahire uitgebreid bespreken wil ik graag een algemene vraag stellen. Wat is het Courtisane Festival? 

"Het Courtisane Festival is een jaarlijks filmfestival in Gent dat de focus legt op eigenzinnige, ongefilterde cinema met heel wat avant-garde films, films van onafhankelijke auteurs, non-fictiefilm, archiefprogramma’s en meer. Courtisane streeft ernaar te experimenteren binnen film alsook politiek geëngageerd werk dat de relatie tussen de cinema en de wereld en tussen de politiek en de poëtica uitdaagt. Het is een klein filmfestival met een duidelijke cinefiele inslag dat het discursieve en het onderzoeksmatige vooropstelt. Het is zeker geen filmfestival met een rode loper, maar eerder een ruimte om samen te komen om films te delen en erover te discussiëren. Dit jaar vieren we de 20e editie."

ZIZO : Toen ik de introductie van deze festivaleditie las, viel mijn oog op de volgende alinea: "We can feel [it] radiating in the films of Sandra Lahire, whose impassioned explorations of vulnerability, resilience and interconnectedness have acquired an intensity and urgency which resonate with us now more than ever.”

"Het werk van Sandra Lahire reageert op een zeer persoonlijke manier op verschillende crisissen (politiek, economisch, milieu…) van haar tijd die vandaag alleen maar erger zijn geworden. Haar films zijn een echo van de feministische antinucleaire, anti-oorlogsbeweging van de jaren ’80, waar veel vrouwelijke filmmakers die verbonden waren aan de London Film-Makers’ Co-operative aan deelnamen. Zowel Lis Rhodes als Tina Keane, met wie Lahire samenwerkte, maakten werk over het door vrouwen geleide pacifistenkamp in Greenham Common (– in Keane’s video In Our Hands, Greenham kun je de handen van Lahire zien.) Haar films werden werden ook gemaakt in een tijd van burgerlijke onrust in Groot-Brittannië."

De films herinneren ons aan het belang van gemeenschap en samenhorigheid.

Lahire’s werk heeft ook een aangrijpende resonantie in de zin dat het belang van vriendschappen en samenwerkingsverbanden wordt benadrukt. Ze was een centraal figuur in de experimentele filmmakersgemeenschap in Londen en de films zijn daarbij een testament van die relaties en vriendschappen. Hun werk herinnert ons aan het belang van gemeenschap en samenhorigheid. Er is een prachtig eerbetoon van haar vriendin en medewerkster, de filmmaker Sarah Turner, waarin zij schrijft over de lach van Lahire die 'weerklinkt' in de ruimtes van de London Film-Makers’ Co-operative en Circles (een feministische distribiteur die is opgezet door Felicity Sparrow, Lis Rhodes, Annabel Nicolson en andere vrouwen uit de coöperatie). Het geeft een gevoel van zowel de levendigheid van haar aanwezigheid als van een hechte gemeenschap waarin zij een vitale kracht was."

ZIZO: Kunnen jullie wat meer vertellen over Sandra Lahire’s werk?

"Sandra Lahire was een queer, feministische avant-garde filmmaker die in de jaren 1980 en 1990 actief was in Londen. Ze werkte met 16mm film en was betrokken bij organisaties en groepen als de Circles en de London Film-Makers’ Co-operative. Ze overleed in 2001 op 51jarige leeftijd, aan de complicaties van haar levenslange strijd met anorexia – dat een belangrijk onderwerp is in haar films. Andere belangrijke onderwerpen zijn o.a. het werk van Sylvia Plath – zo maakte ze de 'Living on air' trilogie (Lady Lazarus, Night Dances en Johnny Panic) expliciet in dialoog met het werk van Plath, maar gebruikt ook haar poëzie en stem in andere werken – en haar antinucleaire milieuactivisme. Al deze thema’s en bekommernissen komen in haar werk samen. Zoals we schrijven in de inleiding van het cahier dat we hebben samengesteld voor Courtisane, “Marked by corporeal vulnerability — her own, that of the female body, the body of the earth, the body of film — Lahire’s work proposes a comparison between the violence committed by patriarchal society against women and that committed by humans against the non-human world.”

ZIZO: Wat was de drijvende factor bij de keuze van Sandra Lahire als uitgelichte artiest?

"Deze uitgelichte artiest brengt laattijdige aandacht voor een zeer belangrijke filmmaker en kunstenaar. Een eerder project waar we als collega’s bij LUX aan werkten had geleid tot nieuwe digitaliseringen van verschillende films van Lahire, die Charlotte presenteerde in een programma op het L’Âge d’Or festival in Brussel in 2017. Bovendien vormde het werk, dat we met een onderzoeksgroep bij Elias Querejeta Zine Eskola in Spanje hebben verricht, een kader voor het retrospectief dat dit jaar zal plaatsvinden. Ook had María (die eerder directeur was van Courtisane en sinds 2008 betrokken is als programmeur) in de afgelopen edities van het festival in verschillende programma’s afzonderlijke films van Lahire vertoond. In 2020 had María een retrospectief van het werk van Lis Rhodes geprogrammeerd, waarbij één voorstelling gewijd had moeten worden aan Lahire. De editie van 2020 van het festival moest worden geannuleerd vanwege de pandemie en dus hebben we besproken om die vertoning uit te breiden tot een volledig “Artist in Focus”-programma, vergezeld van een publicatie."

 
ZIZO: Hoe speelde de homoseksuele identiteit van Sandra Lahire een rol in haar werk?

"Lahire was zeer openhartig over haar seksualiteit. Howel niet al haar films expliciet over queerness gaan, zijn het allemaal zeer persoonlijke werken die worden uitgesproken vanuit haar positie – als vrouw, als lesbienne, als joodse person, als iemand die worstelt met geestelijke gezondheid en anorexia, enz. In het essay “Lesbians in Media Education”, schreef ze dat seksualiteit  tussen vrouwen meer communicatiekanalen opent en het netwerk waardoor materiële veranderingen teweeg worden gebracht versterkt. Haar werk is een goed voorbeeld van de kracht van het netwerk – zij werkte samen met zoveel andere queer (en non-queer) filmmakers, die bijdroegen aan haar werk en zij aan dat van hen. We hebben hier eer aan willen betonen door films van andere filmmakers op te nemen in het retrospectief in Gent."

ZIZO: Het volgende sluit aan bij mijn vorige vraag. In een van de essays van Sandra Lahire schrijft ze “Wherever I am and come, my tongue is Lesbian”. Kunnen jullie uitleggen wat ze daarmee bedoelt? 

"Ja, dat is een prachtige regel uit hetzelfde essay dat we eerder noemden. Het is een tekst die zij schreef als studente aan het Royal College of Art, waarin ook de stemmen en getuigenissen van andere vrouwen uit de media-educatie worden samengebracht. Ik denk dat het duidelijk wijst op het gevoel dat lesbisch zijn haar primaire identiteit is. Ze verwijst misschien ook naar de moeilijkheid (de last zelfs) van de nationale identiteit voor een joodse vrouw die vlak na de oorlog is geboren. Maar ik denk dat wat ook suggestief en veelbetekenend is aan die zin, is het gebruik van het woord “tong”, dat extreem sensueel en visceraal is, zoals haar werk, en opnieuw het lichaam in het middelpunt plaatst."

 
ZIZO: Waarom zouden onze lezers naar het Courtisane Festival moeten komen? 

Het is een unieke kans om al haar werk te zien. Daarnaast hebben we ook het geluk dat Sandra’s partner Sara Pucill – die ook haar eigen films Swollen Stigma en Stages of Morning zal presenteren – aanwezig is. Ook kunstenares Katerina Thomadaki is ter plaatse en zal haar film Double Labyrinthe, die ze samen met wijlen Maria Klonaris heeft gemaakt, presenteren.

     
ZIZO: Tot slot, wat is de grootste les die jullie hebben geleerd van het maken van de monografie (retrospectief) Living on air: the films and the words of Sandra Lahire?

"We hielden allebei al van haar films, maar het redigeren van de publicatie stelde ons in staat dichter bij de persoon te komen, bij haar woorden, bij haar werkproces. We hopen dat haar 'levendigheid' door de pagina’s heen doorklinkt – ze was een zeer vitale figuur die nog altijd erg wordt gemist."