Met spijt in ons hart delen we mee dat ZIZO, het (online) magazine van çavaria, er na bijna 30 jaar mee ophoudt. Wil je weten waarom? Je leest er hier meer over. Çavaria blijft via al hun communicatiekanalen inzetten op mooie verhalen en LGBTI+ nieuws. Wil je op de hoogte blijven? Schrijf je dan hier snel in voor de nieuwsbrief van çavaria. |
Cubaanse activiste Teresa ziet positieve veranderingen voor de LGBTI+-gemeenschap in haar land
Teresa Fernández González is het gezicht van het Cubaanse Netwerk van Lesbische en Biseksuele Vrouwen. Dit jaar nodigde Cubanismo, een Belgische solidariteitsbeweging met Cuba, haar uit om te spreken op het Belmundofestival over het thema gender. In Cuba gebeurt daar namelijk heel wat rond en is er een duidelijke evolutie zichtbaar. In de jaren zestig en zeventig was er een discriminerend beleid tegenover holebi’s in het land, maar daar kwam in de jaren negentig verandering in.
In een gesprek met de activiste kijkt ZIZO naar haar carrière en hoe zij de toekomst inschat. Toon Danhieux van Cubanismo deed enkele aanvullingen.
Hoe heeft Cuba jouw proces van zelfaanvaarding beïnvloed?
Teresa Fernández González: “Net zoals alle andere Latijns-Amerikaanse of Spaanssprekende landen is het een land dat een sterke holebifobie kent. Het is een patriarchaal land met machisme, dat merk je in alle vormen en het beïnvloedt ook de manier waarop je jezelf ziet.
Mijn kinder- en pubertijd waren daarom moeilijk, zowel op sociaal als institutioneel vlak. Aan de ene kant keert dit zich tegen je, maar aan de andere kant zorgt het voor een groter bewustzijn van de eigen identiteit. Ik besefte al snel dat ik keuzes moest maken, iets wat moed en doorzetting vergde. Tegelijkertijd heeft dat proces ervoor gezorgd dat ik mezelf meer ging aanvaarden en voor mijn identiteit durfde uitkomen.
In 1987 werd Cuba voor het eerst geconfronteerd met hiv-patiënten. Het Cubaanse ministerie van Volksgezondheid reageerde snel en voorzag bijna onmiddellijk behandeling voor hen
Over de jaren heen is de situatie in Cuba beetje bij beetje veranderd. In de jaren negentig was er het eerste bewijs van die verandering op cultureel vlak. Om een voorbeeld te geven is er de film 'Fresa y chocolate' waarin het hoofdpersonage homo is. Daarvoor was er ook al de Federation of Cuban Woman, een federatie Cubaanse vrouwen die een werkgroep opstartte rond seksuele opvoeding. Zo ontstond er een omgeving waarin mensen alsmaar meer rekening hielden met holebi’s en met trans personen.
In 1987 werd Cuba voor het eerst geconfronteerd met hiv-patiënten. Het Cubaanse ministerie van Volksgezondheid reageerde snel en voorzag bijna onmiddellijk behandeling voor hen. Hierdoor ging er automatisch meer aandacht naar homomannen. Een bijkomend gevolg was dat er mensen de gezondheid van de gemeenschap en het belang ervan promootten.”
Hoe heb je deze veranderingen ervaren?
Teresa: “Ik was achttien toen ik besefte wie ik ben, wat vrij jong is. Voor mij was het belangrijk om mijn leven écht te kunnen leiden, waardoor ik mezelf meer waardeerde. De veranderingen in ons land gebeurden pas nadat ik al voor mezelf had besloten om op te komen voor mezelf en mijn gevoelens openlijk te uiten. Van 1987 en 2011 woonde ik zelfs niet in Cuba, maar werkte ik in Italië als docent Spaanse literatuur.
Vanaf 2000 werden ook andere groepen zichtbaarder, waaronder lesbiennes en trans personen. Het land kreeg hiervoor steun van CENESEX, het Centrum voor Seksuele Opvoeding. Zij zetten campagnes op voor de voortplantings- en mensenrechten binnen de LGBTI+-gemeenschap.”
Hoe belangrijk waren die jaren in Italië?
Teresa: “Toen ik 26 was, verhuisde ik naar Italië voor mijn opleiding en ik bleef er tot mijn 51ste. Dat zijn voor iedereen fundamentele jaren. Ik was er deels voor mijn werk, maar ook voor het pro-Cubaanse activisme. Zo was er bijvoorbeeld een organisatie genaamd ‘Italië Cuba’ die vanuit mijn stad actief was.
Daarnaast werkte ik voor de organisatie Arcigay e Arcilesbica, de eerste en grootste nationale LGBTI+-organisatie in Italië. Zo kwam ik in contact met de LGBTI+-gemeenschap, de eisen, werkpunten en bezorgdheden die er nog altijd leefden. Ik heb daar de kans gekregen om enerzijds te werken als docent, maar anderzijds ook te groeien als activist.”
In welke mate verschillen de struikelblokken die je ervaart in je persoonlijke leven versus die in je activistische carrière?
Teresa: “De veranderingen in Cuba gaven mij hoop op een maatschappij die correct handelt. De obstakels om dat te bereiken, deden zich continu voor, maar het is juist door actie te blijven voeren dat we zaken veranderen. Als we iets willen aanpassen, onze rechten laten erkennen of meer gelijkheid willen, dan moeten we in de eerste plaats werken aan het bewustzijn van de bevolking. Die obstakels trotseren en overwinnen is iets wat mij positieve energie geeft om verder te gaan.”
Activisme is een groot deel van je leven, maar zijn hier ook grenzen aan? Zo las ik een artikel dat aanhaalde hoe onderwerpen zoals genderidentiteit, hiv-patiënten en mensen met een beperking in Cuba nog altijd taboe zijn.
Teresa: “Daar ga ik niet mee akkoord. Zoals ik eerder vermeldde, kwam er nieuwe info aan het licht in 1987 toen Cuba voor het eerst te maken kreeg met hiv-patiënten. Vanaf het begin keek men er nauw op toe dat die mensen voldoende ondersteuning kregen, zowel fysiek als psychologisch. Cuba discrimineert niet op de hiv-status van een persoon dankzij het werk van activisten, vaak mensen die zelf hiv-positief zijn. Daarnaast zijn er ook speciale centra voor, zoals Pro Salute.
De stelling over mensen met een beperking klopt ook niet. Er zijn over heel Cuba speciale scholen voor jongens of meisjes met eender welke beperking. Als je kan werken, dan zal je werk krijgen. Als dat niet mogelijk is, zorgt de staat voor de nodige financiële middelen. Dus ik zou het omgekeerde zeggen.
Er vertrekken miljoenen vanuit het Pentagon om desinformatie over Cuba te verspreiden
In de Cubaanse grondwet staat dat elke Cubaan in volledige waardigheid moet en kan leven. Het artikel gaat in tegen discriminatie op welk vlak dan ook: etniciteit, huidskleur, godsdienst, seksuele oriëntatie, genderidentiteit, enzovoort. Als er iets is waar de staat beter in zou kunnen handelen, dan is het om nog extra aandacht te geven aan die groepen. Het artikel dat je las, en dit zeg ik uit de grootste eerlijkheid en grond van mijn hart, is niet wat de waarheid is.”
Toon Danhieux: “Dat soort artikels verschijnt hier inderdaad het meest. Toch moet je je er goed van bewust zijn dat de meerderheid van wat hier over Cuba verschijnt uit de persbureaus van de Verenigde Staten komt. Een deel van hun begroting gaat naar ‘het ondersteunen van journalistieke democratie op Cuba’. Er vertrekken miljoenen vanuit het Pentagon om desinformatie over Cuba te verspreiden. Dan krijg je natuurlijk een vertekend beeld.”
Die verandering in de grondwet is natuurlijk een grote, positieve verandering. Zijn er recent nog zaken veranderd die je optimistisch maken over de toekomst?
Teresa: “Er zijn verschillende positieve veranderingen voor de LGBTI+-gemeenschap dankzij het werk van jonge lesbische vrouwen, trans personen en homomannen die voor hun rechten vechten. Ook juristen en maatschappelijk werkers ontfermen zich over de problematiek. Het komt erop neer dat er een sterk, ondersteunend netwerk is dat de noden en rechten van de gemeenschap kanaliseert.
De organisaties van de overheid maken een dialoog mogelijk. Onze staat geeft ons steun en helpt de activisten, bijvoorbeeld door hen lessen te geven over genderperspectief, geweld en de verschillende vormen ervan, de wetten die gelden in Cuba en hoe deze de LGBTI+-gemeenschap ondersteunen of juist niet. Er komen alsmaar meer instrumenten bij die onze eisen kunnen waarmaken.”
Overal zijn homoseksuele mannen zichtbaarder dan lesbische vrouwen. Die leegtes in de media, studies en geschiedenis zijn dan ook enorm
Het verhaal heeft duidelijk twee kanten. Enerzijds is er nog altijd holebifobie, maar tegelijkertijd is er ook steun vanuit de overheid voor de projecten en verenigingen. Wat maakt Cuba juist verschillend tegenover andere Latijns-Amerikaanse landen?
Teresa: "Een verschil is het socialistische project. Cuba is namelijk het enige land in Latijns-Amerika dat zo’n project heeft en dat bovendien al zestig jaar aan de gang is. Hiermee willen we discriminatie tegengaan en een zo menselijk mogelijke maatschappij creëren waar iedereen gelijk is. Nu ondervinden holebi’s en trans personen nog discriminatie, maar dat is een gevolg van een onvoldoende geschoolde maatschappij.”
Als je op internet zoekt naar de stand van zaken op het vlak van de rechten van holebi’s, dan gaat het vaak over homoseksuele cisgender mannen. Hoe gaat het eigenlijk met de lesbische gemeenschap en waarom lijkt die onbestaand in vele conversaties en media?
Teresa: “Dat is iets wat je niet alleen in Cuba ziet, maar over heel de wereld. Overal zijn homoseksuele mannen zichtbaarder dan lesbische vrouwen. Die leegtes in de media, studies en geschiedenis zijn dan ook enorm, een vrouw die wordt vermeld in de wetenschap, literatuur of de benoeming krijgt van strijder, komt minder voor. Volgens mij komt dat door het patriarchaat dat onze samenleving beheerst, een systeem waarin de vrouw ondergeschikt is aan de man. Dat zorgt ervoor dat de vrouw op de tweede, of zelfs derde, plaats komt te staan.
Een lesbische vrouw is verder verwijderd van de maatschappij omdat ze niet leeft in functie van haar man, een idee dat nog altijd aanwezig is in de opvoeding van meisjes. Daardoor zijn lesbische vrouwen ook minder zichtbaar en hebben ze dankzij het patriarchaat minder de kans, en ook de wens, om zichzelf bloot te stellen aan de maatschappij. Toch ben ik ervan overtuigd dat lesbische vrouwen zich meer op hun gemak moeten voelen en hun zelfbeeld moeten versterken. Schaamte is onnodig, evenmin als het verbergen van hun seksualiteit, maar dat is iets waar we nu aan werken.
Wanneer lesbische vrouwen wél zichtbaar zijn, is dat vaak in functie van de man, hierbij geef ik het voorbeeld van porno: er zijn twee vrouwen in beeld en de man geniet van het scenario. Vaak hoor je dat een lesbienne lesbisch is omdat ze geen man vindt, maar het omgekeerde hoor je nooit. Er is veel agressie tegenover hen omdat ze volgens velen minder kwaliteiten hebben. Niemand denkt eraan dat die vrouwen dezelfde capaciteiten hebben als iemand anders. Ze leven perfect zelfstandig en zijn in staat om liefde te geven en zorg te dragen voor iemand. Binnen dat patriarchaat is de lesbische vrouw het meest dissident.”
Ik wil, als activiste, pleiten voor het holebihuwelijk, -adoptie en het recht op IVF. Het moet mogelijk zijn om als homo, lesbienne of trans persoon een gezin te stichten en daar volledig voor erkend te worden als Cubaanse burger.
Het is een uitdaging om die geest binnen de samenleving te veranderen. Wat is volgens jouw het beste plan van aanpak?
Teresa:“Opvoeding, opvoeding en nog eens opvoeding. Van kleins af aan kinderen duidelijk maken dat alle mensen gelijk zijn en we geen onderscheid maken. Uiteindelijk wordt er niemand geboren met vooroordelen, daar komt pas verandering in door de eigen familie en later de schoolomgeving. Daarom is het juist belangrijk om op die plekken in te grijpen. Opvoeding en bijscholing zorgen voor verandering en leren mensen dat iedereen respect en gelijke rechten verdient. Of die nu een andere huidskleur, religie of ideologie heeft. De ene is niet beter dan de andere. Ze kunnen onderling discussiëren, maar tegelijkertijd samenleven en respect hebben voor elkaar. Er is geen meer correcte of betere etniciteit, ideologie of religie. Niemand is dominant, of dat zou toch zo moeten.
De dag dat mensen niet langer met een zak vol vooroordelen rondlopen, dat is de dag dat het allemaal beter zal zijn. Maar daarvoor is die opvoeding echt nodig en zijn organisaties en het werk dat zij verrichten, zoals CENESEX, belangrijk.”
Zijn er specifieke doelen die je wil bereiken in de nabije toekomst?
Teresa: “Ik wil, als activiste, pleiten voor het holebihuwelijk, -adoptie en het recht op IVF. Het moet mogelijk zijn om als homo, lesbienne of trans persoon een gezin te stichten en daar volledig voor erkend te worden als Cubaanse burger.
Wat op dit moment ook belangrijk is, is vechten tegen de religieuze fundamentalisten die al meer dan een jaar hun opmars maken. Hun discours is niet alleen tegen vrouwen, maar ook de LGBTI+-gemeenschap. Als je het mij vraagt, zijn zij tegen het Cubaanse project en dat heeft gevolgen voor iedereen.”
Latijns-Amerika wordt vaak gelinkt aan het katholieke geloof. In welke mate speelt religie een rol in Cuba op vlak van de rechten voor de LGBTI+-gemeenschap?
Teresa: “Cuba is volgens mij een land waar staat en kerk gescheiden zijn, de bevolking is er heel merkwaardig (lacht). De meesten waren vroeger katholiek, maar er zijn ook Afrikaanse godsdiensten die voortkomen uit de slavernij. Sinds kort is er een ontwikkeling van protestantse culten.
Ik denk niet dat ze hun geloof zwaar uitoefenen. Zo worden er minder mensen gedoopt en als je dan toch bent gedoopt, doe je niet per se jouw communie. Er zijn veel gelovigen in Cuba, maar mensen kiezen een geloof naargelang hun noden en problemen.”
Toon: “De kerk is sterk ontwikkeld tijdens het kolonialisme, de twee gingen hand in hand, maar in Cuba was dat anders dan in andere Latijns-Amerikaanse landen. Het katholicisme werd overal aangebracht, terwijl in Cuba de clerus tamelijk elitair was en zich niet mixte met de rest van het land. Ze hadden bijvoorbeeld geen interesse om zich uit te breiden naar het platteland, waardoor de invloed van het katholicisme minder is dan in bijvoorbeeld Bolivia. In heel veel dorpen is er zelfs geen kerk en kinderen krijgen er geen godsdienst op school, de spiritualiteit is er vrij en op het vlak van secularisatie zitten we ongeveer op hetzelfde niveau als België.”
Is er een herinnering die je het meest is bijgebleven in je activistische carrière of persoonlijke leven?
Teresa: “Wat mij het meest is bijgebleven, gebeurde in de periode dat ik in Italië leefde. Ik las artikels en persberichten over mensen, activisten, die ingingen tegen de homofobie in Cuba. Ze organiseerden debatten en Gay Prides tegen deze problematiek, maar creëerden ook ontmoetingsplekken voor de gemeenschap. Ik stootte op een blog van een Cubaanse auteur Paquito el de Cuba, zelf ook homo. Hij verschafte heel wat info over wat er gaande was in Cuba. Dat was voor mij heel belangrijk, want ik zag hoe mijn land bezig was met de thematiek waar ik bezig mee was, dat was ontroerend en motiveerde mij om verder te gaan in mijn carrière als activist.”
Eigen verslaggeving