In 2016 maakten de kijkers van de immens populaire soap ‘Thuis’ kennis met Kaat Bomans. Een primeur, want Leen Dendievel vertolkte het allereerste transgender personage in een Vlaamse soap of serie op primetimetelevisie. Destijds ging er veel aandacht uit naar dit ‘nieuwe’ personage. “Eindelijk,” zo viel er te horen, “een trans personage op tv.”

Geraakt

Het nieuws dat de verhaallijn rond Kaat ten einde liep, kwam dan ook als een verrassing. Het beste bewijs daarvan zijn de vele reacties die Dendievel ontving toen het persbericht over haar vertrek de wereld werd ingestuurd. “Ja, daar ben ik toch wel van geschrokken”, bekent Dendievel. “Het vertrek van Kaat raakte sommigen heel persoonlijk.”

Dendievel besloot zelf om te stoppen bij ‘Thuis’. “Ik snap dat de kijkers het jammer vinden, maar Kaat heeft haar doel bereikt. Ik zou niet willen dat mijn personage vervalt in een doodgewone rol. Kaat stapt uit de serie als een normale, gelukkige vrouw.”

Twee kanten

In de soap vertrekt de dochter van Frank en Simonne op een lange wereldreis. Die beslissing neemt Kaat na een woelige periode waarin ze onder meer worstelde met haar job, haar studies en haar relatie. Dendievel zegt dat de makers van de soap bewust hebben gekozen om niet constant te focussen op de genderidentiteit van Kaat.

“Met een trans personage kun je twee kanten op: ofwel focus je vooral op het feit dat ze een trans vrouw is, met daarbij ook de negatieve kanten die deze personen meemaken. Of je kiest ervoor om dat juist niet te doen”, legt Dendievel uit. “Ik kan alleen maar hopen dat Bo Van Spilbeeck ’s morgens aan de ontbijttafel ook nog over andere dingen mag praten dan over transgender zijn."

“Maar het was duidelijk dat Kaat veel problemen had net omdat ze niet in het juiste lichaam geboren was. In de liefde wezen zowel Toon als Dries haar af omdat ze een trans vrouw was. En als klusjesvrouw bij ‘De Kabouters’ werd ze door een klant weggestuurd omwille van haar persoonlijkheid”, vertelt de actrice.

Trans persoon, cis rol

Er zijn nog steeds weinig transgender personages te zien op televisie, maar dat mag volgens de actrice niet de reden zijn om Kaat toch in ‘Thuis’ te houden. “Het is niet omdat Kaat verdwijnt, dat er geen andere symbolen meer zijn. Kijk naar Bo, Sam Bettens, of de aandacht die de film ‘Girl’ kreeg. Nu moeten we vooruit en nieuwe stappen zetten! Ik speelde als cisgender een transgender, hoe mooi zou het zijn als een trans persoon eens een cisgender rol zou spelen?”

 

“Speciaal, he?”

De rol van Kaat maakte de tongen los bij de man in de straat, maar ook bij trans personen zelf. “Toen ik nog maar net meespeelde, kreeg ik wel voorzichtige reacties als: ‘Speciaal, he?’, of ‘Dat dat allemaal kan tegenwoordig.’ Op zo’n momenten besefte ik dat sommige kijkers meer tijd zouden nodig hebben voordat ze het vatten. Maar echt negatieve reacties heb ik eigenlijk niet gekregen.

“Integendeel: trans personen vertelden me dat ze dankzij mijn personage aan hun transitie zijn begonnen. Soms kreeg ik ook vragen van mensen die met zichzelf worstelden. Maar uiteindelijk ben ik ook maar een actrice die een rol speelt. Dan moet je eerlijk durven zeggen dat je niet alle antwoorden hebt. Ik verwees hen dan door naar het Transgender Infopunt,” zegt Dendievel.

Kijken met de bomma

Ook bij het Transgender Infopunt (TIP) zagen ze het nieuws over de uittrede van Kaat verschijnen. Coördinator Joz Motmans hoopt dat dit het begin is van veel meer: “Dit personage heeft toch drie jaar lang meegedraaid en heeft die hele tijd aandacht voor het thema meegebracht. Op die manier is transgender zijn in veel huiskamers binnengeslopen, waar het anders misschien nooit ter sprake zou zijn gekomen.”

Motmans wil niet beweren dat er sprake is van een ‘Kaat Bomans-effect’ op gebied van coming out. “Maar we hebben wel oproepen gekregen van trans personen die samen met hun grootmoeder naar ‘Thuis’ keken, en zo de moed vonden om te zeggen: ‘Bomma, ik ben ook zo’. Dat Kaat in ‘Thuis’ geaccepteerd werd, heeft voor sommigen mogelijks een positieve rol gespeeld om zichzelf te durven uiten.”

“Het mag meer zijn”

Dat is ook de reden waarom het TIP de representatie van trans personen in de mainstream media summier blijft vinden. “Ook qua figuren op het scherm blijft het pover”, gaat Motmans verder. “Enerzijds is er informatie nodig over het thema, maar anderzijds is het ook nodig dat trans personen ‘gewone’ rollen hebben.”

Het onderwerp komt nochtans steeds vaker voor. “Ik vind niet dat we mogen klagen over media-aandacht. Met programma’s als ‘M/V/X’ en een uitzending van de ‘De dokter Bea show’ over het thema blijft de openbare omroep toch investeren in het thema. Maar het mag meer zijn. We zouden het erg fijn vinden als zenders zich inspannen om trans personen net zo goed als cisgender personen onder de aandacht te brengen.”

Actief opzoek naar trans acteurs

Onderzoeker Florian Vanlee is het daarmee eens. Vanlee voerde voor zijn doctoraat aan UGent onderzoek uit naar de representatie van seksuele- en genderdiversiteit in Vlaamse televisiefictie. "Nu Kaat wegvalt, krijgt de representatie van trans personen wel degelijk een knauw, waardoor de weerspiegeling van de diversiteit van de Vlaamse bevolking op het kleine scherm weer een beetje achteruit gaat.

Programmamakers moeten actief op zoek gaan naar trans acteurs, maar ik wijs er op dat de visie dat enkel trans mensen trans rollen mogen spelen, contraproductieve gevolgen zou kunnen hebben", legt hij uit.

Pioniersrol

Net als het Transgender Infopunt erkent Florian de inspanningen van onze openbare omroep. "Vaak worden gemarginaliseerde groepen in eerste instantie opgenomen in fictieproducties van de VRT, waarna commerciële zenders relatief snel volgen. Zoals Axelle in ‘Gent-West’. In die zin vervult de VRT een pioniersrol in het Vlaamse televisielandschap door bepaalde mensen en groepen op een alledaagse manier in fictieseries te tonen."

Net omdat VRT die pioniersrol in handen heeft, vindt de onderzoeker het jammer dat volgens de makers van ‘Thuis’ de rol van Kaat nu al op is. "Dat Kaat een normale vrouw is geworden met problemen die iedereen heeft, en haar verhaallijn daarom afgerond is, suggereert dat een trans personage enkel en alleen als trans persoon interessant kan zijn. Daar ben ik het nogal oneens mee", zegt Florian.

Gemiste kans

"Dat maakt een soap net zo waardevol. Bij Kaat lag de focus inderdaad niet meer op haar 'trans zijn', maar dat betekent niet dat ze in het hoofd van de kijker geen trans personage meer is. In die zin toont een trans personage met 'problemen die iedereen heeft' dat trans mensen in feite net als iedereen zijn. Daarom lijkt het vertrek van Kaat mij een gemiste kans om daar verder op in te gaan."

Iets waar Leen Dendievel het mee eens is, "maar", zo zegt ze, "ik ben als actrice gemaakt om verschillende rollen te spelen en hoef me niet uit verplichting aan één (trans) rol te houden. Laat ons hopen dat andere series, films of tv-producties en bijgevolg andere acteurs die kansen grijpen."

Verwachtingen

De VRT kondigde trans vrouw Kaat in 2016 met veel aandacht aan. Wat verwachtingen schept. Zowel Joz als Florian zijn tevreden over wat ‘Thuis’ drie jaar lang laten zien heeft. Bijvoorbeeld hoe macho Frank het héél moeilijk had om zijn dochter te aanvaarden. Al zijn ze van mening dat de soap bepaalde onderwerpen toch anders had kunnen aanpakken. "Of de overgang van Franky naar Kaat geloofwaardig was, daar valt wat over te zeggen. Maar goed, zwangerschappen in ‘Thuis’ duren ook geen negen maanden", zegt Joz.

Florian stelt zich vragen bij de feitelijke transitie van Kaat. "Daarover hebben de kijkers altijd een beetje in het duister moeten tasten, doordat het zich off screen in de Verenigde Staten afspeelde (de transitie van Kaat verscheen wel in boekvorm, ‘Herboren’, red.). En buiten een komisch gesprek met immer nieuwsgierige poetsvrouw Nancy werd er niet stilgestaan bij het feit dat Kaat vroeger een cisgender homoseksueel personage was. Daar had misschien meer aandacht voor mogen zijn."

"We kunnen samen een taboe doorbreken"

Hoe kijkt Leen Dendievel uiteindelijk zelf terug op haar toch wel taboedoorbrekende rol in de populairste soap van Vlaanderen? "Kaat heeft me op de kaart gezet en zo ben ik ook gegroeid op persoonlijk vlak. Wat ik geleerd heb? Als we willen, kunnen we samen een taboe doorbreken. En met Kaat in ‘Thuis’ hebben we een grote stap gezet."