Stefanie van Moen studeerde in 2010 af als logopediste en startte haar carrière in een groepspraktijk waar ze vooral mensen met stemproblemen over de vloer kreeg. “Bij de opstart van mijn eigen praktijk besloot ik om me specifiek toe te spitsen op stemtherapie”, vertelt Stefanie. “Maar na verloop van tijd merkte ik dat je bij bepaalde cliënten onvoldoende bagage hebt met enkel en alleen je stemtherapeutische kennis. Soms is er ook psychologische begeleiding nodig. Daarom volgde ik ook coachingopleidingen, waaronder neuro-linguïstisch programmeren. Via die coachingtechniek word je je bewust van belemmerende patronen in je gedrag, je denken en je emoties en kun je helderder en effectiever communiceren.”

Eerste contact met de trans gemeenschap

Een zeer nuttige toevoeging, zou later blijken. “Toen ik net die bijkomende training had gevolgd, kreeg ik telefoon van een Engelstalige dame die hulp zocht voor haar dochter. Het meisje was in transitie en zocht specifiek begeleiding voor haar stem. Dat was mijn eerste trans cliënte en ik heb meteen ja gezegd, hoewel ik nog geen specifieke ervaring had. Maar ik wou het heel graag doen, want zo kon ik meteen m’n nieuwe coachingskills in de praktijk toepassen. Dat eerste traject is ook heel fijn verlopen.”

Leerrijke ervaring voor cliënt én therapeut

Het meisje was de eerste in een ondertussen lange reeks. “Een cliënte van me noteerde na elke sessie alle oefeningen die ik haar had meegegeven en stuurde me die uitgeschreven terug door. Ze zei tegen me: ‘je geeft zoveel tips en oefeningen mee, waarom bundel je dat niet?’ Op een bepaald moment dacht ik, we wagen het er gewoon op. En de uitgeverij was enthousiast. Tot op heden was er nog geen Nederlandstalig naslagwerk voor stemtherapeuten die met de trans stem aan de slag willen gaan en was het dus erg zoeken naar specifieke oefeningen.”

Ook terwijl ze het boek schreef, leerde Stefanie nog heel wat bij. “Op de redactieraad waren ook heel wat andere specialisten aanwezig, zoals een chirurg, foniater, een neus-keel-en oor arts. Zoveel kennis rond de tafel en de kans om met deze mensen over de thematiek in gesprek te kunnen gaan, vormde een hele meerwaarde.”

Lange tijd op een verkeerde manier spreken, gaat een negatieve impact hebben op je stem

Een doe-boek, maar niet helemaal doe-het-zelf

Het is een praktisch werkboek geworden, maar veronderstelt ook een goede samenwerking met een therapeut “Je stem is een spier - wat maakt dat je ze ook kan forceren. Als je je stem wil veranderen, kan het een risico inhouden als je er volledig op eigen houtje mee aan de slag gaat. Lange tijd op een verkeerde manier spreken, gaat een negatieve impact hebben op je stem. Je kan stembandknobbeltjes, of spanningspijnen, of een verkeerd ademhalingspatroon uitlokken. Daarom is het belangrijk om de nodige professionele begeleiding in te schakelen. Mensen kunnen het boek wel gebruiken om zich op voorhand wat in te lezen, om zich al voor te bereiden op therapie, of als aanvulling op de therapie. Het is een houvast om mee te werken, maar staat zeker niet op zich.”

Logopedie is belangrijk

Met stemtherapie kan je veel bereiken, maar er zijn bepaalde grenzen. Stefanie: “Veel hangt af van de startstem en het stemorgaan. Er is een bepaalde marge waarbinnen je kan groeien, maar soms bereiken mensen een zeker plateau, en dat kan uiteraard frustrerend zijn, maar maakt deel uit van de leercurve. Op een bepaald moment moet je heel erg gaan oefenen, en dat is het punt waarop het gebruik van de nieuwe stem een automatisme wordt. Maar vaak is dat ook het moment waarop je het gevoel kan hebben geen vooruitgang meer te boeken. Als logopedie niet in een voldoende hoge spreektoonhoogte resulteert of als spreken met de hogere stem te veel inspanning blijft vragen, kan je voor stemoperatie kiezen. Ik heb al van patiënten gehoord dat ze na de operatie er niet meer over moeten nadenken, dat hun stem gewoon altijd goed zit nadien. Dus voor hen is dat wel een grote verbetering geweest. Uiteraard hangt het resultaat nog steeds af van verschillende factoren.

Als trans mannen wél hormonen nemen, zakt de stem vanzelf, daardoor merk ik in de praktijk een minder grote nood aan therapie dan bij trans vrouwen

Wat ook meespeelt, is hoe snel je verandering wil horen. Natuurlijk is het begrijpelijk dat het voor veel mensen zo snel mogelijk moet gaan. Het is wikken en wegen of je voor een operatie gaat of via stemtherapie werkt, en elke situatie is anders.

Maar ook als je voor een operatie kiest, is logopedie belangrijk om ervoor te zorgen dat je goed omgaat met je stem, zowel voor als na de operatie. En ook om te helpen met de andere aspecten, zoals houding en intonatie.”

Voor m/v/x

Het zijn voornamelijk trans vrouwen die voor stemtherapie kiezen, maar toch krijgt Stefanie ook soms mannen over de vloer. “Ik heb twee mannelijke patiënten die bewust geen hormoonbehandeling volgen. Als trans mannen wél hormonen nemen, zakt de stem vanzelf, daardoor merk ik in de praktijk een minder grote nood aan therapie dan bij trans vrouwen.

Maar ook voor hen kan het interessant zijn om te leren omgaan met die nieuwe stem, want het intonatiepatroon, de articulatie, etc. komt er ook allemaal bij kijken.”

Hoewel er geen specifiek luik is, nam de therapeute ook nuttige tips voor non-binaire personen op. “Veel hangt af van de startstem waarvan je vertrekt. Als je van een vrouwelijke stem naar een neutrale stem wil gaan, bijvoorbeeld, is het logisch om een aantal mannelijke elementen op te nemen, of omgekeerd. Naar toonhoogte toe is de neutrale stem eerder in het midden te situeren, tussen beide in. Maar een echt neutrale stem bereiken, is niet makkelijk. Ook intonatie is erg gendergebonden, bijvoorbeeld. Uiteraard is het ook daar weer afhankelijk van wat je precies wil bereiken. In mijn praktijk bekijk ik dat met m’n cliënt in kwestie en dan werken we op de punten waar die verder op in wil gaan.”

Handvat voor stemtherapeuten

Het boek is niet enkel bestemd voor mensen in transitie, maar richt zich ook tot therapeuten. “In het begin was het heel hard sprokkelen om de nodige informatie bijeen te krijgen. Ik heb toen wel twee Engelstalige boeken gevonden specifiek over deze materie, waarvan er één gericht was op de zangstem, en het andere op de spreekstem. Maar in het Nederlands was er niets te vinden buiten enkele artikels.”

In sommige opleidingen worden er gastlessen gegeven specifiek over de stem voor trans personen

Meer aandacht voor thematiek

Stefanie merkt dat er de laatste tijd meer aandacht is voor het thema, en vindt het een goede zaak: “Toen ik afstudeerde, had ik er zelf totaal geen idee van dat stemtherapie ook van toepassing kan zijn voor trans patiënten. Dat kwam toen simpelweg niet aan bod in de opleiding. Vandaag de dag is dat gelukkig anders, en in sommige opleidingen worden er bijvoorbeeld gastlessen gegeven specifiek over de stem voor trans personen.

Daarnaast hebben we vandaag een forum, en ik zie dat er steeds collega's op zoek gaan naar informatie over transgenderpatiënten en specifieke oefeningen voor deze doelgroep. Dat heeft allicht ook te maken met de grotere aandacht hiervoor in de media de laatste tijd. Bo Van Spilbeeck bijvoorbeeld, die op televisie komt, met haar stemtherapeute erbij, dat heeft toch een impact.”

Stefanie staat op de zorgkaart van het Transgender Infopunt, waar je stemtherapeuten kunt terugvinden specifiek voor stemtransitie. 

Het boek is onder andere verkrijgbaar bij Kartonnen Dozen.