Wat ging er in je om toen je hoorde dat je de award had gewonnen?
"Ik had er gemengde gevoelens bij, maar overwegend positieve (lacht). Zulke prijzen krijg je vaak tijdens een later stadium in het leven – het drukte me dus met de neus op de feiten dat er al een groot deel van m’n leven voorbij is. Daarentegen is het natuurlijk een prachtige waardering voor mijn inzet tijdens de ruim veertig jaar dat ik al activiste ben en de zaken die ik tot hier verwezenlijkte.”

Out en proud

Je was de eerste politica in Oostenrijk die er openlijk voor uitkwam dat ze op vrouwen valt. Was het makkelijk om die beslissing te nemen toen je in de politiek ging?
"Nee, helemaal niet. Ik groeide op in een zeer conservatieve omgeving, maar ik was ervan overtuigd dat ik daar meteen open kaart over moest spelen. Meer nog, het was een van de redenen waarom ik in 1995 opkwam voor die Grünen – de Oostenrijkse groene partij – bij de nationale verkiezingen. Voor mij was uit de kast zijn als vanzelfsprekend. Want naast wetten die je beschermen is ook zichtbaarheid een belangrijke factor om een goed leven te kunnen opbouwen.

Het voelde ook heel natuurlijk aan. Misschien zat het feit dat ik nooit negatieve beelden over lesbiennes heb gehad er wel voor iets tussen. Ik was een laatbloeier: pas op m’n twintigste besefte ik dat ik op vrouwen viel. Toen ik nog op de middelbare school zat, wist ik niet eens wat de term 'lesbisch' betekende. Als ik er nu op terugkijk, waren mijn beste vriendin en ik misschien wel verliefd. Maar het ging niet verder dan handjes vasthouden als we van de bioscoop naar huis liepen. In mijn gedachten bestonden lesbiennes niet. Toen ik het besefte, dacht ik: waarom heb ik daar niet eerder aan gedacht?

In die zin had ik altijd op een 'normale' manier ernaar gekeken. Ik word toevallig verliefd op vrouwen, dus wat is het probleem? En met die houding vertelde ik het aan mijn ouders en broer.” 

Naast wetten die je beschermen is ook zichtbaarheid een belangrijke factor om een goed leven te kunnen opbouwen

Steunde je familie de beslissing om zo open te zijn over je seksuele geaardheid?
"Dat deden ze. Ik had er wel voor gekozen om het ze persoonlijk te vertellen – of toch zo goed als, zodat ze het niet van iemand anders moesten horen. 
Mijn ouders waren destijds op rondreis door Australië. Mobiele telefoons of e-mail bestonden nog niet, dus stuurde ik een fax. Ik schreef hoe ze mij en mijn broer altijd geleerd hadden om eerlijk en open te zijn over dingen die we willen en om niet bang te zijn. Mijn vader, die nog nauw had samengewerkt met de conservatieve partij voor zijn pensioen, belde me de volgende ochtend om te zeggen dat ik gelijk had: hij wilde niet dat iemand me zou kunnen chanteren voor wie ik was. Dat heeft veel geholpen.

Daarnaast vertelde ik het ook aan mijn broer, die op dat moment directeur was in een wellnessresort. Ik wilde hem waarschuwen voor eventuele problemen als een van de hoteleigenaars erachter zou komen dat ik zijn zus ben. De naam Lunacek komt niet vaak voor in Oostenrijk, dus de link was snel gemaakt. Zijn antwoord daarop was dat, als (een van) zijn bazen er een probleem van maakte(n), hij zou zeggen: ‘hang ik dan een bordje 'geen homo's en lesbiennes toegelaten' aan de ingang?’. Een goede stok achter de deur, want het resort kreeg in die tijd veel lesbische en homoseksuele gasten. 

Met mijn overtuiging en wetende dat mijn familie me zo steunde, was het voor mij gemakkelijk om er open over te zijn.”

Het grote publiek accepteert veel meer dan de wetten je zouden laten vermoeden

Welke invloed had het op je carrière om openlijk lesbisch te zijn?
"Ik kon volledig mezelf zijn en moest me nooit verstoppen. Ook mijn partner niet. We zijn ondertussen al meer dan 25 jaar samen en het is fijn haar niet te moeten verbergen of te moeten liegen als we samen ergens naartoe gaan. Ik krijg al voldoende moeilijkheden op m’n bord tijdens mijn werk, ik kan ze dus echt missen in mijn privéleven.

Veel mensen vergaten ook gewoon dat ik lesbisch ben als ze met mij samenwerkten. Alleen als we het hadden over feministische en LGBTI+-problemen, werd het hen weer duidelijk.”  

We zijn er nog niet

Welke ontwikkelingen heb je opgemerkt binnen de LGBTI+-gemeenschap in Oostenrijk?
"Dingen zijn echt ten goede veranderd. Toen ik me bijna veertig jaar geleden voor het eerst realiseerde dat ik een lesbienne was, kende ik niemand anders die op vrouwen viel. Vandaag praten jongeren er openlijk over op school. En er zijn films met positieve eindes, niet de dramatische zelfmoordversies van vroeger.
Als je naar de peilingen kijkt, zie je dat 3 op de 4 Oostenrijkers achter het holebihuwelijk staan. Het was het Constitutionele Hof (een rechtscollege dat uitspraken doet over de grondwettelijkheid van de wetten, de instantie waakt zo bijvoorbeeld over het gelijkheidsbeginsel en het verbod op discriminatie, red.) niet het parlement, dat het op 1 januari 2019 invoerde.

Negen jaar geleden wisten we al de partnerschapswetgeving via het parlement erdoor te krijgen. Gedeeltelijk duurde het zo lang omdat tot 2002 er nog steeds een discriminerende bepaling in het strafwetboek stond: de leeftijd van seksuele meerderjarigheid voor homoseksuele mannen lag op achttien jaar, terwijl het veertien was voor hetero’s. Ook daar konden we rekenen op de steun van het Constitutionele Hof. Ik weet dat de conservatieve partij – die al sinds 1986 onafgebroken in de regering zit – deze strafwetsbepaling niet wilde afschaffen omdat ze wisten dat dat de vraag naar een huwelijk en/of partnerschapsregeling voor mensen van hetzelfde geslacht zou aanwakkeren.

Het grote publiek accepteert veel meer dan de wetten je zouden laten vermoeden. Het is de overheid die al te vaak nog probeert verbeteringen te voorkomen. Zo is het homohuwelijk niet mogelijk als de partner van een Oostenrijks burger de nationaliteit heeft van een land waar het homohuwelijk niet is toegestaan. Dan kunnen ze enkel als partners samenleven. Een vriend van me zit in dat schuitje, zijn partner is Hongaar. Ze zijn van plan onze conservatieve regering daarvoor voor de rechter te slepen, dus het gaat weer de taak van het gerecht zijn om discriminatie te stoppen.

Ik denk ook dat mijn rol als prominente politica (eerst bij die Grünen en later als vicevoorzitter van het Europees Parlement) ertoe heeft bijgedragen dat mensen anders zijn gaan kijken naar homoseksuele en lesbische mensen. En ze nu zien voor wie ze echt zijn. Begrijp me niet verkeerd, er zijn nog steeds veel vooroordelen, zoals dat alle lesbiennes butch en alle homo's flamboyant zijn. Dat is gewoon fout. Maar ik heb ook redelijk wat mensen horen zeggen dat ik hun rolmodel was – en dat maakte het zeker de moeite waard!”

Denk je dat vrouwen nu zichtbaarder zijn op het Europese politieke toneel? 
"We zijn er nog niet, maar het is verbeterd. Er is zeker meer zichtbaarheid voor vrouwen én LGBTI+-personen, in de hele EU. We hebben mooie zaken bereikt. In de Baltische staten waren er al vrouwelijke presidenten - iets wat maar weinig westerse landen hebben gehad.

Desondanks denk ik dat velen van ons, als ik veertig jaar terugga, dachten dat we nu verder zouden staan. Die hoop is jammer genoeg nog geen waarheid geworden. Daarom is het noodzakelijk om te blijven vechten. We mogen dingen niet als vanzelfsprekend gaan beschouwen.

Vooral nu, wanneer de anti-(gender)gelijkheidsbeweging verwezenlijkingen probeert teniet te doen. Ze willen vrouwen terug achter het fornuis en LGBTI+-mensen terug in de kast. De komende jaren zullen er ook meer van deze anti-gendergelijkheidspartijen, anti-Europese nationalisten en religieuze fundamentalisten zetels in het volgende Europees Parlement veroveren.

We moeten dus moedig zijn, als vrouwen, als lesbiennes, als LGBTI+-gemeenschap. Angst is de slechtste raadgever die je kunt hebben. We moeten ons niet terugtrekken en doen alsof alles in orde is. Vooral als we zien hoe de dingen achteruitgaan in zoveel andere delen van de wereld, waar we rechts-populistische macho's hebben die landen leiden. Aan het tempo waaraan we nu vooruitgaan, zal het zeker tot het einde van de eeuw duren om gelijkheid voor vrouwen te hebben.”

Humor kan je redden

Hoe kunnen we de anti-genderbeweging tegengaan?
"In een debat werd mij onlangs gevraagd wat we kunnen doen aan de rechtse populisten die tegen de EU zijn. Zonder veel nadenken zei ik: ‘Gebruik feiten en humor.’ In zekere zin kan dit ook van toepassing zijn op deze anti-genderbeweging. Soms kun je mensen uit hun lood slaan met ironie. Misschien niet de kopstukken, maar als je in een open debat zit, kan het publiek erover nadenken.

Makkelijk is het evenwel niet. Veel mannen voelen zich bedreigd door feministische bewegingen en lesbiennes. Vrouwen nemen nu beslissingen voor zichzelf. Lesbische vrouwen hebben geen man nodig als partner om gelukkig te zijn. En steeds meer vrouwen stoten door naar de top van onze samenleving, wat betekent dat een man soms de job die hij wil niet krijgt - zoals het bij vrouwen nog dagelijks gebeurt! Ik denk dat het nodig is dat mannen meer met andere mannen aan deze kwestie werken omdat het als vrouwen moeilijk is om dit te doen. Wat moeten we zeggen tegen die mannen die lesbiennes of feministen als een bedreiging zien? 'Ja, ik ga de job nemen als ik ze krijg. Ja, ik leef mijn leven met mijn vrouw en ik ben er blij mee.' Het zou veel helpen als mannen meer georganiseerd zouden zijn rond het proberen om andere mannen te helpen die gevangen zitten in deze toxic masculinity.

Behalve met feiten komen, humor gebruiken en meer mensen georganiseerd krijgen om de gedachten en harten van onze medemensen te veranderen, moeten verschillende organisaties in onze beweging meer verenigd zijn. We hebben de neiging om te kibbelen over kleine dingen. Akkoord, vaak gaat het om belangrijke principes, maar ze verdelen ons intern. Het verzwakt ons in onze strijd. We moeten als één blok staan tegenover fundamentalisten, nationalisten en toxic masculinisten. Wij, de ruimdenkenden, die diversiteit verdedigen en vrij zijn van angst, zijn de meerderheid."

Samen staan we sterker

In 2014 publiceerde je het Lunacek-rapport, waarin je enkele voorstellen doet over hoe de EU holebi- en transfobie kan aanpakken. Daarbij kreeg je flink wat weerstand van de anti-genderbeweging?
"Ja, vooral van CitizenGO, een goed georganiseerd en gefinancierd netwerk. Onder andere via campagnes op sociale media probeerden ze de bevolking op te jutten door te beweren dat holebi’s met dit rapport zeggenschap zouden hebben over elke wet. Volgens hen zou dit in strijd zijn met de universele verklaring van mensenrechten, aangezien holebi’s meer invloed op wetten zouden hebben dan hetero’s. Compleet belachelijk natuurlijk, maar overtuigend genoeg blijkbaar. Mijn website werd gehackt en mijn e-mailaccount werd overspoeld met 40.000  berichten in de week voor de plenaire stemming over het rapport plaatsvond.”

Wat moeten we doen om uitingen of daden van haat in het algemeen te bestrijden?
"Het Europees Parlement is altijd al een sterke bondgenoot geweest in het aanpakken van uitingen van haat en haatmisdrijven. En zal in de toekomst ook een belangrijke rol blijven spelen. Daarom is het niet alleen belangrijk om te gaan stemmen tijdens de Europese verkiezingen eind mei. Het is ook essentieel om niet alleen naar de partijen te kijken die onze LGBTI+-kwesties ondersteunen, maar die ook een sterke, sociale, ecologische, politieke en economische EU steunen. We moeten niet stemmen voor diegenen die opnieuw grenzen willen oprichten, in Europa en in onze gedachten."

We moeten niet stemmen voor diegenen die opnieuw grenzen willen oprichten, in Europa en in onze gedachten

Je bent ook ambassadeur van de EuroPride 2019 in Wenen. Wat is het algemene belang van deze pride?
"Het is nu vijftig jaar na de Stonewall-riots in New York, die worden beschouwd als het begin van de moderne LGBTI+-beweging. Sinds die tijd is er veel veranderd. Dat moet gevierd worden. Het zal ons ook sterken voor de strijd die er nog aan zit te komen.  

Wat ook belangrijk is, is dat EuroPride 2019 plaatsvind in mijn woonplaats Wenen, drie weken na de Europese verkiezingen. Het is enorm belangrijk dat zo veel mogelijk LGBTI+ mensen van over heel Europa daar zijn en laten zien hoe talrijk we zijn. Dat we met honderdduizenden op straat komen voor vrijheid om lief te hebben, met veel hetero’s als bondgenoten. Drie weken na de Europese verkiezingen, als er naar alle waarschijnlijkheid meer rechts-nationalistische, conservatieve en reactionaire politici in het Europees Parlement zullen zitten, moeten we heel Europa laten zien dat we er zijn, trots zijn en dat we niet zullen toestaan dat ze ons terug in de kast duwen. Die tijden zijn voorbij!”