De maatschappelijke structuren zijn veranderd, wetenschap en technologie evolueerden fundamenteel en de wetgever hinkt hopeloos achterop. De inkt van de nieuwe transwet is nog niet droog of de wet is al aan een volgende aanpassing toe. Dit omdat de Code Napoléon de fundamentele bron blijft van ons Burgerlijk Wetboek.

 

Sinds de jaren 90 waait er een wind door onze samenleving en wetgeving. Een wind van vrijheid, zelfontplooiing, zelfbeschikking binnen de universele mensenrechten. De aftrap werd gegeven met een wettelijk kader voor samenwonenden. In 2003 volgde de openstelling van huwelijk en adoptie voor personen van hetzelfde geslacht. Transgenders kunnen sinds 2007 hun juridische geslacht aanpassen, nu zelfs zonder enige medische ingreep. Door de vooruitgang van de medisch begeleide voortplanting kunnen holebi’s eigen vlees en bloed hebben. Meemoeders werden een juridisch begrip (2014). 

 

Nieuwe wetgeving, gebouwd rond het traditionele afstammingsrecht. Want hoewel we maatschappelijk volledig afstappen van het Napoleontische denken van het gezin als sterktehouder met de man in een superieure rol, blijft dit in de wetgeving overeind. Het afstammingsrecht spreekt nog steeds over een moederlijke en vaderlijke lijn, waarin enkel een vrouw kan bevallen en dit baren haar tot moeder maakt en enkel haar mannelijke partner vader kan zijn. Voor wie hier niet in past moet nieuwe wetgeving gemaakt worden. Meer en meer wordt het ooit zo progressieve Burgerlijke Wetboek een complex web-boek.

 

In de nabije toekomst zullen artificiële zaad- en eicellen ervoor zorgen dat kinderen kunnen verwekt worden uit het genetische materiaal van enkel twee vrouwen of enkel twee mannen. Door stamceldifferentiatie zullen ei- en zaadcellen uit ‘gewone’ lichaamscellen kunnen gemaakt worden. Zo zal een vrouw bevrucht kunnen worden door haar eigen eicel en een zaadcel ontwikkeld uit een lichaamscel van haar vrouwelijke partner. Beide vrouwen zijn dan genetisch verwant met het kind. Voeg daar nog het scenario aan toe van een transman die geen sterilisatie onderging en/of eicellen liet invriezen en je hebt bevallende transmannen. Wat een persoon ooit tot een man of vrouw maakte, is weldra niets meer dan een historische gedachtegang. De geesten rijpen, de medische wetenschap dendert voort, het afstammingsrecht doet niet mee.

 

Het Belgische recht kent twee vormen van afstamming: de natuurlijke en de adoptieve. De natuurlijke afstamming bestaat uit twee lijnen: de moederlijke en de vaderlijke. De vrouw die van het kind bevalt, wordt als moeder erkend. Het moederzijn balt hier alle vormen van moederschap in één persoon. De biologische - want bevallende moeder-, de genetisch verwante, de sociale - want opvoedende - en de juridische moeder. De man die met de moeder gehuwd is of de erkennende man wordt tot vader gekroond. Simpel. Ooit wel, want volledig op maat van de samenleving. Vandaag bron voor wetgevende wildgroei.

 

Neem bijvoorbeeld Lies en Katrien die een kindje krijgen. De moederlijke lijn komt toe aan Lies, die bevallen is. Katrien kan vandaag helemaal legaal met Lies gehuwd zijn of wettelijk samenwonen, maar omdat de afstamming enkel spreekt over een man en vaderlijke afstamming moest er een nieuwe wet voor haar gemaakt worden. De wet rond de meemoeders. Enkel zo kan Lies wettelijk ouder zijn van dit kind. Ingewikkeld!

 

Of Jan en Patrick, al jaren gelukkig samen met kinderwens. Gezien geen van beide kan bevallen, vallen zij buiten de natuurlijke afstamming. Adoptie lijkt een uitweg. Buitenlandse adoptie blijkt geen evidentie. Niet alle landen aanvaarden zomaar dat een kind in een homo-gezin terechtkomt. Ook bij binnenlandse adoptie kunnen dragende vrouwen bepalen aan wie ze hun kind afstaan. Het liefdevolle nest is dikwijls ondergeschikt aan de seksuele geaardheid. We spreken over 2018. 

 

Een andere optie is een draagmoeder en anonieme eiceldonor. Via in vitro komt een bevruchting tot stand bij de draagmoeder tussen het zaad van Jan en de donoreicel. 9 maanden later wordt een wolk van een dochter geboren. De draagmoeder wordt de juridische moeder, want zij bevalt. Of ze dit nu wil of niet. Jan, uiteraard niet gehuwd met de juridische moeder, kan het kind erkennen. Patrick moet het via adoptie doen. Op voorwaarde dat de juridische (draag)moeder het kind afstaat. Een procedure die onredelijk lang kan aanslepen en het pasgeboren meisje ouderloos en de ouders radeloos kan maken.

 

En dan heb je nog  transgenders met een kinderwens. Sinds kort hoeft men geen sterilisatie meer te ondergaan om het juridische geslacht te laten aanpassen. Transmannen – ooit juridisch vrouw, nu man – kunnen hun baarmoeder behouden en dus bevallen. Een nieuwe migraineaanval voor het afstammingsrecht want het waren toch enkel vrouwen die van kinderen bevielen en dus moeder werden? Of wat met transvrouwen die zaadcellen lieten invriezen en hiermee een eicel van hun niet gesteriliseerde transman bevruchten. Dan heb je een man die bevalt van het zaad van een vrouw.

Napoleon ligt er niet meer wakker van, maar een bijzonder groot deel van onze samenleving wel. We zijn intussen zo ver dat we iedereen zijn geluk willen gunnen, maar hen ook besparen van een etiket van juridisch buitenbeentje vinden we niet nodig.

 

Het kan nochtans anders. Eenvoudiger. Menselijker.

 

Een genderindifferent rechtssysteem maakt in één beweging komaf met al deze omwegen en discriminaties. We hebben hard gewerkt aan een rechtssysteem waarin mannen en vrouwen gelijk zijn, waarin seksuele geaardheid geen rem is op trouw- en kinderwensen, waarin transgenders kunnen zijn wie ze zijn zonder dat hun mensenrechten geschonden worden en we made it. M of V, het is niet langer een voorwaarde voor je rechten. Het zijn juridisch lege dozen geworden die zorgen voor onnodige en verregaande gevolgen. 

 

Stel je een rechtssysteem voor waarin je juridisch geslacht – net zoals je ras of je religie - niet langer geregistreerd wordt. Je wordt geboren als persoon, met een biologisch geslacht, maar je leeft je leven zonder juridisch genderlabel. Je rugzak aan rechten en plichten zou er niet anders uitzien dan vandaag, maar het Burgerlijk Wetboek zou haar afstammingsrecht wel moeten herformuleren. Er zou voortaan enkel nog kunnen gesproken worden van afstammingslijn A, voor de persoon die van het kind bevalt, en afstammingslijn B voor de persoon die met persoon A gehuwd is of die het kind erkent. Of de ouders nu transgenders, een hetero koppel of een holebikoppel (bestaande uit 2 vrouwen of 2 mannen) zijn, het zou voor het Wetboek principieel niet uitmaken. Want je geslacht wordt een privézaak, waaraan de wetgever geen gevolgen koppelt. En net zoals bij ras of religie vervalt bij het einde van de registratie niet de bescherming tegen discriminatie.

 

Het juridisch vasthouden aan het binair geslacht in een maatschappij waarin het belang van het genderonderscheid afneemt en waarin genderfluïde de identiteit vormt, ontneemt het recht de kapstok die het nodig heeft. Behalve het hardnekkig gevoel van vanzelfsprekendheid in de hoofden houdt niets ons nog tegen om het juridisch geslacht simpelweg te schrappen. Of we het nu genderindifferent of genderneutraal noemen.

 

Alexandra Vanvooren, Jacinta De Roeck, Valérie D’Hauwers en Eva De Bleeker, vier genderneutrale liberale denkers en doeners.