Al moet je ‘veilig’ met een korrel zout nemen. De Stonewall was in handen van de maffia en politierazzia’s waren er schering en inslag. Week na week werd het cliënteel van de gaybar uiteengedreven of in de boeien geslagen. Maar toen de politie zich op die bewuste zomeravond in 1969 een weg naar binnen baande, verliep niets volgens het boekje. De aanwezige holebiseksuele mannen, vrouwen, dragqueens en trans personen kwamen in opstand. De agenten riepen nog versterking in, maar na een urenlange confrontatie moest de oproerpolitie het onderspit delven: het startschot van dagenlange rellen en een wereldwijde strijd voor gelijke rechten.

Dat deze gebeurtenissen nog altijd tot de verbeelding spreken, staat buiten kijf. Net daarom besloot ik er een toneelstuk over te schrijven: ‘F!ERce’ (vanaf 10 oktober in theater M). De voorbije twee jaar sleutelde ik met vallen en opstaan aan het verhaal. Wanneer mensen me vroegen waarover ik schreef, deed ‘Stonewall’ amper een belletje rinkelen. Dat is intussen wel anders. Anno 2019 is de opstand het thema van menige Pride-mars en gaat de naam van de legendarische gaybar vlot over de tong.

De keerzijde van de medaille? De Stonewall-opstand wordt weleens door een gekleurde of geromantiseerde bril bekeken, iets waarvoor ik zelf ook moest opletten bij het schrijven. Vooral deze vier kanttekeningen hingen als het ware boven mijn bed:

1.    Het waren niet alleen mannen die de strijd aanbonden

In de eerste decennia na Stonewall werden de rellen vooral omschreven als een gevecht van blanke homoseksuele mannen tegen homofoob geweld. Daar komt stilaan verandering in – niet in het minst door populaire tv-programma’s zoals 'RuPaul’s Drag Race'. Het waren dan ook vooral de aanwezige dragqueens die zich in de strijd wierpen. En naast cis-mannen gingen ook talloze vrouwen, trans personen en sekswerkers op de barricades staan. Bovendien was het cliënteel van de Stonewall een bonte verzameling van witte personen, zwarten en latino’s – die zich eensgezind achter hetzelfde doel schaarden.

Dat deze daad van rebellie ook veel te danken had aan transseksuelen en sekswerkers met een getinte huidskleur, staat buiten kijf. Jammer genoeg werd hun belangrijkste leidersfiguur – latina en trans vrouw Sylvia Rivera – het podium ontzegd op de eerste Pride, een jaar na de Stonewall-rellen. Een spijtig teken dat hun historische rol ondergewaardeerd werd door de blanke homo- en lesbiennegemeenschap van die tijd.

2.    De rellen verdeelden de prille holebigemeenschap

Ook vóór de Stonewall-opstand kwamen bepaalde organisaties al op voor holebi-rechten in de VS. Denk maar aan de Mattachine Society en de Daughters of Bilitis. Hun strijdleus? Dat holebi’s en hetero’s hetzelfde zijn: respectabele burgers. Maar toen de Stonewall-rellen uitbraken, verloor die boodschap aan kracht. De holebi’s die in opstand kwamen, leefden eerder in de marges van de maatschappij. In de frontlinie van het Stonewall-protest marcheerden crossdressers zij aan zij met trans personen, dakloze jongeren enzovoort – die allemaal openlijk ‘anders’ waren.

Voor een aantal oudere activisten, zoals Randy Wicker en Frank Kameny, waren het geweld en het openlijke vertoon van vrouwelijkheid een doorn in het oog. Ook tijdens latere protestacties uitten zij meermaals hun ongenoegen over de provocerende methodes van nieuwe organisaties zoals de Gay Liberation Front. Al moet het gezegd: de kloof tussen beide kampen dichtte relatief snel.

3.    De precieze aanleiding is ‘the stuff of legend’

Over de druppel die de Stonewall-emmer deed overlopen, doen veel theorieën de ronde. Feit is dat niemand het met zekerheid weet. Ooggetuigen vertellen over een lesbienne die heftig terugvocht en meermaals aan de politie wist te ontsnappen. Zij hitste de menigte op door te roepen “Why don’t you guys do something?”, waarna de rellen zouden zijn losgebarsten. Sommigen beweren dat Stormé DeLarverie die vrouw was. Anderen zijn sceptisch: Stormé was een fenomeen in het Stonewall-milieu. Was zij de aanleiding geweest, dan hadden wellicht veel meer mensen haar herkend en herinnerd.

Een andere theorie heeft te maken met pop- en gayicoon Judy Garland. De wijlen filmster werd enkele uren vóór de rellen in New York begraven

Een andere theorie heeft te maken met pop- en gayicoon Judy Garland. De wijlen filmster werd enkele uren vóór de rellen in New York begraven. Al waren het vooral oudere generaties van activisten die dit poëtische toeval aankaartten. In de jaren 1960 dansten de jongeren in de Stonewall dan ook eerder op rocknummers zoals ‘Satisfaction’ van The Rolling Stones of ‘I Get Around’ van The Beach Boys. Niet op de soundtrack van ‘A Star Is Born’ (De versie uit 1954 waar Garland de hoofdrol in vertolkte, red.).

Maar ondanks de vraagtekens blijven Stormé DeLarverie en Judy Garland ook vandaag spilfiguren in wat over de Stonewall wordt verteld. En misschien is dat helemaal niet zo erg: elke revolutie creëert haar eigen helden en legendes. Zo blijft Marsha P. Johnson ongetwijfeld de bekendste Stonewall-veteraan. Al ontkende Johnson zelf de aanstoker te zijn. “Toen ik er aankwam, waren de rellen al losgebarsten”, klonk het in een interview met Making Gay History uit 1987.

4.    Het ging niet over één nacht rellen

De weinige films en documentaires over Stonewall zoomen vooral in op de bewuste nacht van vrijdag 27 op zaterdag 28 juni 1969. Maar de opstand ging nog een hele tijd door. Daags na de eerste rellen verspreidden activist Craig Rodwell en zijn partner Fred Sargeant een pamflet dat iedereen aanmoedigde om te blijven strijden. Wat volgde was een nieuwe confrontatie met de politie in de nacht van zaterdag op zondag. Die was volgens ooggetuigen nog gewelddadiger dan de eerste.

Enkele dagen later wijdde The Village Voice – een lokale krant – dan weer een lang artikel aan de rellen. De publicatie was zo denigrerend, schertsend en kleinerend dat er al snel een boze menigte verzamelde voor het hoofdkantoor van het nieuwsblad, op een boogscheut van de Stonewall.

De boodschap was duidelijk: “We pikken het niet meer!” Een boodschap die ook vandaag nog brandend actueel is. Hebben we sindsdien – vijftig jaar na Stonewall – dan niet al veel bereikt? Absoluut wel, maar de strijdlust van toen blijft broodnodige inspiratie voor het protest van morgen!

Sam De Vos (28) werkt als contentcreator in Gent. Zijn eerste toneelstuk ‘F!ERce’ speelt vanaf donderdag 10 oktober in het Mechelse Theater M en trekt in november ook naar het Fakkeltheater in Antwerpen. Het tragikomische verhaal volgt drie personages die elk op hun eigen manier in de Stonewall-opstand verzeild raken. Meer info vind je op de website van theater M.

ZIZO wil een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over LGBT+-thema’s. Daarom publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van hun/haar/zijn vereniging en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.