In ‘Dennie is een star’ voert Maartje Wortel een kat op die een god wordt in een nieuwe religie. Het klinkt absurd, maar in dit licht kabbelende verhaal zijn de personages zo reëel dat het voelt alsof je ze kent, alsof je gisteren nog iets met ze bent gaan drinken. En alsof het heel gewoon is om een nieuwe religie te stichten die draait rond een kat. 

Het verhaal zit zo dicht op je huid dat je je bijna een voyeur voelt, alsof je meeleest in het dagboek van de auteur. Je krijgt een inkijk in een hedendaagse lesbische vriendenkring, een blik achter de schermen. Het blijft natuurlijk fictie en toch krijg je het gevoel dat er weinig afstand is tussen tekst en werkelijkheid. 

Dat gevoel werd nog sterker toen ik een fragment las over katten en hoederecht. Het leek dat iemand die ik kende het op een feestje verteld zou kunnen hebben... Toen ik het nawoord las, bleek mijn vermoeden ook nog eens correct. De auteur bedankt daarin Gaea Schoeters dat ze dat verhaal van haar mocht lenen. Even voelt het alsof ik in een soort literair Instagramaccount terecht ben gekomen en ik mee mag kijken naar het leven van de auteur. 

Ruimte in de literatuur

Maartje Wortel is een van de auteurs van dit decennium die ruimte scheppen in de literatuur voor lesbische personages. Voor mij als LGBT-boekhandelaar is dat een ware verademing. Ik heb het gevoel dat het lange tijd taboe was onder LGBT-schrijvers om gelijkgezinde personages op te voeren in hun boeken. En het is nog steeds niet evident. Maar het gebeurt gelukkig steeds vaker.

Na de Angelsaksische literatuur (met Emma Donoghue, Sarah Waters, Jeanette Winterson, Ali Smith), zijn er nu gelukkig ook Nederlandstalige schrijvers die niet langer verbergen dat ze queer zijn en zonder schaamte lesbische personages opvoeren. In al hun diversiteit, met al hun onhebbelijkheden, met hun liefde en hun onzekerheden. Uitgevers durven het ondertussen blijkbaar eindelijk aan om deze boeken uit te geven. Want ik twijfel er niet aan dat ze de voorbije twintig jaar ook werden geschreven.
 
Daarbij moet wel een kanttekening worden gemaakt. De meeste van deze auteurs zijn wit, jong, en mooi op een algemeen aanvaarde ‘vrouwelijke’ manier. Mijn hoop is dan ook vooral dat ze slechts de voorhoede zijn en dat ze ruimte creëren voor een grotere diversiteit aan personages én auteurs.

Heteroseksuele witte man

En dat brengt me bij het volgende boek. Want het is onvermijdelijk: het ene boek leidt altijd tot een ander boek. (Let dus op, want het kan verslavend werken.) Na ‘Dennie is een star’, moest ik wel het nieuwe boek van Gaea Schoeters lezen, de auteur die in het boek van Maartje wordt vermeld als de verteller van het verhaal van de kat en het hoederecht. 

En wat doet Schoeters, die van haar homoseksualiteit en haar genderqueer-zijn nooit een geheim heeft gemaakt en die in haar vorige boek, ‘De kunst van het vallen’, op een geweldige manier een personage tot leven wekt dat genderdiffuus is, en dat in de liefde alle clichés doorbreekt. Ze voert in ‘Zonder titel #1’ een heteroseksuele witte man op – en doet daar vervolgens iets erg interessants mee.

Claustrofobisch boek

‘Zonder titel #1’ is een claustrofobisch boek dat wringt en schuurt en je toch helemaal opzuigt. Dat komt niet zozeer door het verhaal, of door wat we van Gaea Schoeters gewoon zijn: een overvloed aan informatie over kunst en cultuur, die je zomaar gratis meekrijgt. Het komt door wat er met je gebeurt tijdens het lezen. 

Je zit in het hoofd van de verteller en dat gaat steeds meer beklemmen. Dit is geen lesbisch boek, integendeel. (Even los van de discussie of een boek lesbisch kan zijn. Daar kan ik in een ander stuk een keertje over uitweiden.) Maar het is wel een kritiek op een samenleving waarin vrouwen, en zeker lesbiennes, onzichtbaar zijn. Het hele verhaal voelt als een compacte voorstelling van de maatschappij, de huidige werkelijkheid. 

In een bubbel

Je zit in het hoofd van een witte heteroseksuele man en alles, werkelijk alles, draait om hem. Er is in zijn hoofd geen ruimte voor ‘de ander’. Zijn interpretatie van de werkelijkheid is de enige echte. In dat claustrofobe universum kom je terecht tijdens het lezen van dit boek. Het is zo overtuigend dat je het na een tijdje gewoon gaat geloven: dat er geen andere waarheid is buiten die van de ik-persoon. 

Er gebeurt iets wat met ons allen onvermijdelijk gebeurt in deze samenleving: de ik-persoon is zo overtuigend dat je zijn visie op de werkelijkheid voor waar aanneemt. Het is heel moeilijk om je daartegen te verzetten, want wie dat wel doet, wie niet gelooft in de natuurlijke heerschappij van witte heteromannen, moet elke dag het gevecht aangaan. Niet alleen met de buitenwereld, maar met alles wat we geïnternaliseerd hebben over wat ‘de witte heteroman’ denkt over al wie afwijkt van zijn norm. 

Barst in dit boek de bubbel ooit, of niet? Dat moet je zelf achterhalen door het te lezen. Het is misschien geen gemakkelijke klim, maar een moeilijke klim leidt vaak tot de meest magnifieke uitzichten. 

'Dennie is een star' werd uitgegeven door Das Mag, Zonder Titel #1 door Querido. Je kunt beide boeken bij Kartonnen Dozen kopen.