Voor wie een wereldreis maakte: Bo Van Spilbeeck is de VTM-journaliste die al decennialang verslag uitbracht uit binnen- en buitenland. Op 29 januari 2018 was ze zelf een hoofditem in het VTM-Nieuws waar ze haar transitie verkondigde.

Girl is de film van Lukas Dhont over een ballerina in een jongenslichaam, een rol die weergaloos wordt vertolkt door Victor Polster. De film won vier prijzen op het filmfestival van Cannes, werd pas nog bekroond tot beste Europese debuut en maakt nu kans op een Golden Globe in Hollywoord.

Over hun glansrol en de wind die hoge bomen vangen, dadelijk meer. Eerst: nog meer redenen om 2018 uit te roepen tot het jaar van de transgender.

Met of zonder ‘X’

Begin januari al haalden transgenders het nieuws, toen de nieuwe wet van kracht ging waardoor het voor trans* personen gemakkelijker is geworden om een geslachtsverandering officieel te laten registeren. Een belangrijke stap voorwaarts, maar nu ook niet meteen het ideale scenario. Vooral omdat de wet vasthoudt aan het onderscheid man-vrouw. Bizar toch: vacatures bij de overheid staan open voor m/v/x, maar op basis van de identiteitskaart staat diezelfde overheid alleen open voor ‘m’ en ‘v’.

Het programma werd bovendien niet weggestopt op Canvas – waar je trouwens op dit moment De Weekenden kan volgen met de transitie van Robin – maar kreeg een belangrijke plaats op dé publiekszender

Later in januari en februari zond de VRT op één de documentairereeks M/V/X uit. Vier woensdagavonden lang kon je het intieme portret volgen van vijf transgenders. Over de oprechtheid van de makers viel niet te twijfelen met een baseline als ‘worden wie je bent’. Het programma werd bovendien niet weggestopt op Canvas – waar je trouwens op dit moment De Weekenden kan volgen met de transitie van Robin – maar kreeg een belangrijke plaats op dé publiekszender.

Nadat in 2017 één met Kaat in Thuis voor het eerst een trans* personage introduceerde in een Vlaamse serie, kwamen in 2018 de trans* personen zelf nadrukkelijk op de buis en kreeg de diversiteit aan verhalen een breed mediaplatform.

Het draagt ongetwijfeld bij tot de coming-out in tal van milieus, zoals ook bij de lokale verkiezingen op 14 oktober meerdere out trans* personen zich aan de kiezer presenteerden.

Bo

Elke minderheidsgroep heeft rolmodellen nodig. Bo Van Spilbeeck is dat voortaan voor de transgenders. Vlaanderen maakte al eerder kennis met Petra De Sutter, maar zij was al Petra voor ze bekend werd. Het was bijzonder om de outing te vernemen van Bo, toen bij het brede publiek bekend als Boudewijn. Een journalist van in de vijftig, steeds voorkomend, niets dat erop wees dat hij tot de LGBT+ gemeenschap gerekend kon worden. Haar rustige en zelfverzekerde verschijning als Bo was een statement met grote maatschappelijke relevantie. Ook de gezinscontext kwam aan bod: partners die van elkaar houden om wie ze zijn, zelfs al blijkt je partner niet de man te zijn die je dacht – een pluim ook voor de vrouw van Bo. In allerhande media kwam Bo openhartig aan het woord en ook over haar transitie zelf hield ze het publiek op de hoogte (de geslachtsoperatie vond enkele weken geleden plaats en verliep zoals gepland).

Pijnlijker was de bij momenten laatdunkende persiflage in Tegen de sterren op, uitgerekend op de eigen zender

Toch liet Bo ook weten niet opgezet te zijn met de vele grappen waarvan ze het onderwerp werd. Het begon al met carnaval, maar pijnlijker was de bij momenten laatdunkende persiflage in Tegen de sterren op, uitgerekend op de eigen zender. Gedurende het jaar bleef Bo een gemakkelijke prooi voor (would be) comedians.

Ook uit serieuze hoek kwamen enkele negatieve reacties, met name vanuit de Antwerpse conservatieve studentenvereniging KVHV. Toch waren er weinigen die zich publiekelijk durfden te verweren, met uitzondering van de toen nog onbekende student aan de UGent Dries Van Langenhove. In september zou hij met ‘Schild en vrienden’ ten onder gaan, alweer dankzij een Pano-reportage.

Girl

Lukas Dhont, zelf homo, maakte met Girl de meest spraakmakende Vlaamse film van het jaar. De recensent van De Standaard stelde de retorische vraag: “Is dit het strafste Vlaamse debuut ooit? Een meisje wil ballerina worden, maar moet dan ook nog haar jongenslichaam eraf dansen. Dit is een film die zich kwetsbaar durft opstellen en dat ook vraagt van de kijker.”

“Een buitengewone mooie film”, was ook het oordeel van de recensent van ZIZO, “Girl is een tour de force in de Belgische filmwereld: je ziet zelden een debuutfilm die zo volmaakt is”.

Alvast in Cannes en Sevilla haalde Lukas Dhont belangrijke prijzen binnen. Een Oscar zit er niet meer in, een Golden Globe wel.

Maar hoge bomen vangen veel wind. De voornaamste kritieken werden ook al in de recensie op ZIZO vermeld. Ten eerste is er de principiële kwestie om een trans*rol toe te kennen aan een cisjongen, weliswaar één met een engelengezicht. Een argument dat terecht door Dhont van tafel werd geveegd. Uit het interview met ZIZO: “Zijn (Victors) prestatie toont in ieder geval dat de grootste kwaliteit van eender welke artiest empathie is. Als de regel is: elke trans*rol moet naar een trans* persoon gaan, dan betekent dat het einde van acteren.”

Natuurlijk kan één verhaal nooit representatief zijn. Het leven van een elke transgender ziet er helemaal anders uit

Ten tweede en belangrijker kwam inhoudelijke kritiek, door onze recensent als volgt verwoord: “zijn (Dhonts) visie op naaktheid zal mensen verdelen: geslachtsdelen worden in Girl beschouwd als doorslaggevend in de identiteitsvorming en er wordt in de film vooral de focus gelegd op de biologische identiteit in plaats van de genderidentiteit. Vooral het einde van de film speelt daarin een grote rol en zal veel vragen oproepen bij kritische kijkers.”

Voor iemand die met het lichaam worstelt is die dramatische climax geenszins een voorbeeld. Dat is waar. Echter, Dhont vertelt een verhaal over een transgender dat hem zelf heeft aangegrepen – de film is op waar gebeurde feiten gebaseerd. Natuurlijk kan één verhaal nooit representatief zijn. Het leven van een elke transgender ziet er helemaal anders uit.

Anderzijds heerst bij de filmmakers en bij de Europese fans ontevredenheid omdat de film bij zijn oversteek naar de Verenigde Staten enkele scènes zou kwijtspelen. 

Hoop voor 2019

Als ik dit stukje ‘2018: het jaar van de trans* personen’ heb genoemd, zie ik het voorbije jaar als een opvallend hoogtepunt voor het beeld van trans* personen, maar daarmee is het eindpunt niet bereikt. Immers, nadat de wetgeving sterk richting holebi’s is opgeschoven en nadat talloze homo’s en enkele lesbische en biseksuele rolmodellen zijn opgestaan, is holebifobie hoegenaamd niet verdwenen. Evenzeer blijft transfobie bestaan, sommige reacties op Bo’s outing getuigen ervan.

Bovendien is welzijn gecompliceerder dan dat. Al is de manier waarop misschien al te dramatisch, Girl toont dat goed aan. Lara worstelt vooral met zichzelf en dat ondanks een liefdevolle vader en begripvolle familie en klasgenoten. Het is een triest feit dat suïcide vaker voorkomt bij trans* personen – helaas blijft dat ook een manier waarop we trans* personen in het nieuws tegenkomen.

Het zou fantastisch zijn mocht Girl de Golden Globe binnenhalen en zo het LGBT+ nieuwsfeit van 2019 worden

Daarom is er nog een relevant bericht uit 2018. De Holebifoon werd in november omgedoopt tot Lumi. Çavaria-woordvoerder Jeroen Borghs: “We zochten een naam die uitnodigt tot gesprek, die klinkt als een goeie vriend en die vertrouwen uitstraalt. Een uitbreiding van de oude naam tot Holebi-transgender-aseksueel-queer-panseksueel-intersekse-plus-foon zou ons echt te ver leiden. De Holebifoon wordt gewoon Lumi.” Behalve ‘holebi’ paste ook ‘foon’ al enkele jaren te nauw: naast een telefoonlijn biedt Lumi chat, mail en een uitgebreide website aan.

Het zou fantastisch zijn mocht Girl de Golden Globe binnenhalen en zo het LGBT+ nieuwsfeit van 2019 worden. Ik hoop het van harte, maar fundamenteler zou zijn dat positieve resultaten voortvloeien uit initiatieven als Lumi en andere welzijnsprojecten, onder meer van çavaria en het Transgender Infopunt.

Het is een beweging waaraan ieder kan bijdragen, onder meer in onze dagelijkse kijk op en taal over mensen. Een goed begin lijkt mij dezelfde houding als die Girl van ons vraagt: zich kwetsbaar durven opstellen.

David Schoenmaekers is al enkele jaren vrijwilliger bij ZIZO.

ZIZO wil een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over LGBT+ thema’s. Daarom publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van hun/haar/zijn vereniging en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.