“Er is koffie in de gemeenschappelijke ruimte, maar die is volgens mij stiekem decaf. Ze gunnen ons hier echt niets”, lacht Timo (27) in de privékamer op de psychiatrische afdeling van het ziekenhuis waar ik hem bezoek. Hij is hier ‘om te rusten’, of toch: “Dat is wat ik aan mijn werk heb gezegd. Want hoe vertel ik dat ik zo eenzaam was dat ik mezelf heb verloren in drugs en uitgaan?”

Timo heeft een veeleisende job, vertelt hij. Maar werken was nooit het probleem, het waren de uren na het werken die hem de das omdeden: “Als ik al mijn deadlines had gehaald, kon ik niet zomaar op de zetel thuis zitten. Ik probeerde het wel, maar ik liep al snel de muren op. Ik dacht: ‘Tja, en wat nu?’ Dus ik werd high, schuimde ondertussen Grindr af en sprak af met iemand voor seks. Of ik ging naar een feestje – ik woon in de uitgaansbuurt, handig – en danste, kuste tot de zon opkwam. Het was dat of alleen zijn met mijn gedachten. Ik weet dat ik in die periode veel risico’s heb genomen, vooral dan op seksueel vlak, maar niets jaagde mij meer angst aan dan dat.”

Steeds minder bezoek

Het gevoel van eenzaamheid kwam als een schok voor Timo, die naar eigen zeggen een weinig hobbelig parcours heeft afgelegd: “Ik ben nooit gepest geweest, nooit nageroepen. Mijn zus was tien jaar ouder en lesbisch, dus toen ik uit de kast kwam, was dat voor mijn ouders een non-event. Je hoort altijd verhalen van holebi en trans jongeren die door hun ouders geslagen worden, de deur uitgezet.

Bij mij niet. Niemand lag er wakker van. Ik was de beste van de klas, lag goed in de groep en ik heb na het afstuderen meteen een uitdagende job gevonden. Mijn vrienden waren fantastisch en ik had geen behoefte aan een relatie maar kon occasioneel mezelf verliezen in intense romances. Heerlijk. Ik had letterlijk niets om over te klagen.”

Sinds Timo een paar maanden geleden op de psychiatrische afdeling verblijft, is zijn gevoel van eenzaamheid alleen maar toegenomen: “Natuurlijk, de dokters doen goed werk. Ik heb een pak te verwerken, zaken waar ik me niet bewust van was. Dat ik problemen heb met mijn zelfbeeld bijvoorbeeld, met eten. En dat het te maken heeft met hoe ik over mijn seksualiteit denk, zonder dat ik het zelf wist, haatte ik mezelf omdat ik homo ben. Vreemd toch, als ik altijd door iedereen zo aanvaard was?”

Maar wat vooral moeilijk is voor Timo: “Dat ik steeds minder mensen over de vloer krijg. Ze vergeten je een beetje. En ook dat ik het gevoel heb dat mijn dokters mij niet altijd volledig begrijpen.” Wanneer ik Timo vraag hoe het dan voelde, die eenzaamheid, wordt hij even stil. Dan zegt hij: “Alsof je in een lege kamer staat te roepen en je niet eens je eigen stem hoort.”

Alsof je in een lege kamer staat te roepen en je niet eens je eigen stem hoort – Timo

Een witte muur in een appartement, een telefoon die genadeloos wordt ingehaakt na de eerste zinnen, steeds opnieuw hetzelfde popnummer in dezelfde bar, geen job of, erger, een uitzichtloze job, het nummer op de weegschaal, een lege inbox, geen gemiste oproepen, een stoel tegenover je aan de keukentafel waar niemand op zit. Het zijn uiteindelijk allemaal clichés.

Als je aan honderd mensen vraagt hoe eenzaamheid aanvoelt, zal je honderd verschillende antwoorden krijgen. Wat ze je wel allemaal zullen vertellen is: het is iets waarvoor je je schaamt, iets waar je niet graag over praat en waar weinig begrip voor is. En al zeker niet als je niet hetero bent, vertelt Andrea (37) uit Brussel: “Een heel groot deel van je leven weet je niet wie je bent en wie je leuk vindt, of leuk mag vinden. Dat is eenzaam. Dan kom je uit de kast en moet je dat steeds opnieuw doen, de rest van je leven, tegen iedereen die je ontmoet. Dat is eenzaam.

Overal rondom je lijkt er een leven voor je uitgestippeld en je vraagt je af of jij je leven zo moet of kan leiden. Huisje, tuintje, kindje. Wat als mij dat niet lukt? Wat als dat voor mij niet in de kaarten ligt en ik alleen achterblijf? Ik ben lang bang geweest dat ik alleen oud zou worden. Dat is een eenzame gedachte. Maar natuurlijk, mensen zeggen dat je er zelf voor gekozen hebt hé, voor dit leven. Of als ze het niet zeggen, denken ze het. Soms onbewust. Dat is heel erg eenzaam.”

Kwetsbare doelgroep

Op dit moment is er weinig tot geen beleid en structurele steun rond eenzaamheid bij LGBT+-personen. Bestaande initiatieven beschikken over weinig middelen. Uit  onderzoek van de Universiteit Gent blijkt dat zelfdodingspogingen bij LGBT+-personen iets vaker dan gemiddeld voorkomen.

Het zijn geen schokkende resultaten. Volgens een oudere studie gepubliceerd in het wetenschappelijk blad ‘An International Journal for Research, Invention and Care’ hebben homoseksuele mannen in Nederland, waar het homohuwelijk sinds 2001 legaal is, bijvoorbeeld nog steeds drie keer meer kans op een stemmingsstoornis dan hetero’s, en tien keer meer kans op suïcidegedachten en -neigingen.

Het gevoel dat Andrea beschrijft tijdens een uitzonderlijk warme februarinamiddag op het terras van een Ierse bar tegenover het beursgebouw in hartje Brussel is niet vreemd. Eenzaamheid hangt samen met discriminatie en uitsluiting. Internationaal onderzoek wijst uit dat eenzaamheid sterk gelinkt is aan zogenoemde ‘minority stress’, de langdurige, chronische stress die personen in een minderheidsgroepen kunnen ervaren.

In ‘Together alone: the epidemic of gay loneliness’, een longreadartikel voor The Huffington Post, omschrijft Michael Hobbes het zo: ‘Lid zijn van een gemarginaliseerde groep vraagt extra inspanning. Als je de enige vrouw bent op een zakelijke bijeenkomst, of de enige zwarte man in je collegezaal, moet je denken op een niveau dat leden van de meerderheid niet moeten doen. Als je je baas tegenspreekt, speel je dan in op stereotypen van vrouwen op de werkvloer? Als je faalt voor een test, zullen de mensen dan denken dat dit komt door je huidskleur? Zelfs als je geen openlijke stigmatisering ervaart, eist het overwegen van deze mogelijkheden na verloop van tijd zijn tol.’

Iemand die oprecht luistert

Dat laten ook de mensen van Lumi weten: eenzaamheid is een vaak terugkerend thema bij de oproepen die ze daar binnenkrijgen. Vaak komt eenzaamheid ter sprake in kader van coming-out of zelfdodingsgedachten. Ook de duur van de gesprekken geeft aan dat de oproepers eenzaam zijn en echt op zoek zijn naar iemand om mee te praten en iemand die oprecht luistert.

“Ik heb een paar keer gebeld met Lumi voor ik uiteindelijk de stap nam om contact op te nemen met een psycholoog”, knikt Andrea. Ze nipt van haar glas witte wijn, schuift haar zonnebril met haar wijsvinger wat dichter op haar neus en gaat zichtbaar moeizaam verder: “Ik praat hier niet zo graag over. Maar nadat mijn relatie van zeven jaar op de klippen liep, ben ik een beetje op de dool geweest. Ik dacht dat mijn toekomst verzekerd was, met haar erbij. We hebben zelfs gesproken over het in huis nemen van pleegkinderen. Als dat allemaal opeens wegvalt, ja… Dan weet je het even niet meer. Hoe het verder moet. Mijn angst om alleen te eindigen, om nooit meer een lief te vinden, dat kwam heel fel terug in die periode.”

Eenzaamheid hangt samen met discriminatie en uitsluiting

Andrea installeerde Tinder, de populaire datingapp. Maar daar vond ze niet wat ze zocht: “Losse onenightstands, ja. Die heb ik gehad. Eens iets gaan drinken of naar de cinema gaan, en dan achteraf ongemakkelijk afscheid nemen. Nooit voelde ik echt die klik die ik bij mijn vorige partner had, was het nooit zo eenvoudig als hoe het met haar was. Misschien was ik er ondertussen te oud voor, dat hele online gegeven. Het is toch een totaal andere generatie, hé?” Andrea haalt haar schouders op: “Ik moet achteraf gezien toegeven dat ik ook niet erg openstond voor waardevolle contacten. Ik was erg gekwetst door de manier waarop mijn relatie was geëindigd. Mijn vertrouwen in mensen was een beetje zoek.”

Emotionele en sociale eenzaamheid

Er zijn twee grote soorten van eenzaamheid: emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid. Emotionele eenzaamheid ontstaat bij een sterk gemis door de afwezigheid van een intieme relatie, een

emotionele hechte band met een partner, een familielid, of een beste vriend of vriendin. Dat kan bijvoorbeeld na een relatiebreuk, zoals bij Andrea. Sociale eenzaamheid manifesteert zich dan weer door een sterk gemis aan betekenisvolle relaties met een bredere groep mensen om je heen, zoals bij Timo.

Maar ook ouder worden speelt een rol. Er zijn in België bij benadering 200.000 oudere holebi’s en trans personen. Ze vormen een heel diverse groep. Sommigen gingen heterorelaties aan en kregen kinderen. Anderen hebben altijd een heel open leven geleid. Sommige trans personen beleefden vroeg, anderen pas op latere leeftijd hun innerlijke genderidentiteit. Uit het weinige beschikbare onderzoek blijkt dat oudere holebi’s vaker eenzaam zijn en soms terug in de kast kruipen wanneer ze zorgbehoevend worden, uit schrik voor reacties van degenen van wie ze afhankelijk worden.

Een ‘ons-tegen-de-wereld’-gevoel

Roger (89) knikt als ik die bevindingen van Marion Wasserbauer, beleidsmedewerker van çavaria, voorlees. “Ik zou het zelf niet beter kunnen verwoorden”, zegt hij. In het woonzorgcentrum waar hij sinds een jaar verblijft, na een zware val met moeilijke revalidatie en dagelijkse beslommeringen door zijn hardhorigheid, weten niet veel mensen dat hij homoseksueel is.

“Ik heb hier een goede vriend gemaakt. Met hem ga ik altijd kaarten. Aan hem heb ik het wel verteld, ja. Maar ik heb wel gemerkt dat ik er meer mee oplet, bijvoorbeeld bij verpleegsters die ik niet ken. Je weet maar nooit hoe mensen zullen reageren.”

Oudere holebi’s zijn vaker eenzaam en kruipen soms terug in de kast als ze zorgbehoevend worden

Roger is veertig jaar samen geweest met zijn partner: “Wij mochten nog niet legaal trouwen. Toen dat door de wet werd goedgekeurd, hoefde het voor ons ook niet meer. We wisten wat we aan elkaar hadden.” Maar toen zijn partner overleed aan de gevolgen van hartziekte, viel Roger in een zwart gat: “Dat was mijn maatje, ik had daar alles mee meegemaakt. Zeker vroeger, toen er nog niet zoveel werd gesproken of gedaan rond holebirechten, je dat vooral moest verzwijgen of anders kreeg je klappen… Ja, toen hadden wij een groot ‘ons-tegen-de-wereld’-gevoel. Al die haat, dat maakt je ook wat strijdvaardig. Niemand zou ons uit elkaar halen.” Hij haalt zijn schouders op: “En nu zit ik hier alleen hé, meiske.”

Timo, Andrea en Roger zijn geen volledige of fictieve namen omwille van de privacy van de getuigenissen.

Zit je, nadat je dit artikel las, zelf met vragen rond zelfdoding of eenzaamheid? Blijf er niet mee zitten: neem contact op met Lumi of De Zelfmoordlijn en doe je verhaal. De vrijwilligers luisteren graag.