"Het is bijna onvoorstelbaar hoe de situatie voor LGBT+-personen evolueerde in enkele decennia"
Alle homo’s zijn jong en knap, of dat is toch het beeld dat de media je voorhouden. Maar (helaas?) zijn wij niet zoals The Portrait of Dorian Gray, de tijd doet onverbiddelijk zijn werk. ZIZO sprak met Walter Pfannschmidt, 69 en gaymilitant van het eerste uur.
Je hebt al een “carrière” van meer dan 40 jaar achter de rug. In die periode is er onnoemelijk veel veranderd.
Walter: "Inderdaad: het is bijna niet voor te stellen hoe de situatie voor homo’s evolueerde in die enkele decennia, dit zowel op het vlak van aanvaarding door de maatschappij als wat betreft het wettelijk kader. Er werd vroeger zeer repressief opgetreden, dat heb ik aan den lijve mogen ondervinden.In de zeventiger jaren was ik militant lid van Antenne Rose, een homovereniging in Brussel. Later veranderde de naam naar Tels Quels, een naam die ik bedacht."
"Ik was de verantwoordelijke uitgever van hun ledenblad toen ik voor Sabena werkte. Op een dag landde ik op de luchthaven van Zaventem en werd ik op mijn bureau opgepakt door de rijkswacht. Een agent deelde me mee dat ik mij ter beschikking van het gerecht moest houden. Ik paniekeerde natuurlijk. Op mijn vraag waarom kreeg ik alleen het antwoord “dat zal je zelf wel weten”."
"Later werd ik ontboden bij de gerechtelijke politie en men schoof mij een nummer van het maandblad van Antenne Rose onder de neus. Bleek dat er een (artistieke) tekening in stond waarop vaag tralies te zien waren en twee gedaantes: één rechtstaand, één op de knieën. Het was puur suggestief. De reden van de vervolging was dat de afbeelding onder de ogen van een kind zouden kunnen komen. Ik argumenteerde dat, indien dit zo zou zijn, een kind in de tekening niets aanstootgevends zou zien, het was immers puur suggestief. Tot mijn grote opluchting werd het dossier zonder gevolg geklasseerd, maar ik heb toch een hele tijd in angst geleefd.""Het was ook in die periode dat de politie op bevel van een onderzoeksrechter een inval deed in verschillende homosauna’s. De paniek bij de bezoekers was niet te beschrijven en zal bij menigeen tot veel slapeloze nachten geleid hebben. Stel u voor: geïdentificeerd worden in een huis van ontucht met alleen maar naakte mannen, het overkomt niet alleen Hongaarse politici. Velen zullen gevreesd hebben voor hun relatie en hun carrière. Ook deze gerechtelijke actie stierf een stille dood, maar ze toont aan hoe repressief en intimiderend de overheid optrad tegen de LGBT+-community. We leefden als het ware ondergedoken in een getto."
"Eigenlijk gebeurde mijn allereerste intrede in de holebi-wereld bij het HCB (Homofielen Centrum Brussel) waar de acteur Alex Cassiers de zweep hanteerde. Ik speelde mee in een eenakter die hij schreef: 'Tweemaal hetzelfde'. We traden zelfs op in het buitenland."
"Je moest aanbellen om in bars binnen te komen"
"Daarna co-presenteerde ik bij Antenne Rose twee uur per week een programma op de vrije radio Radio Libre. Vrije radio’s waren toen heel populair. Ook hier hadden we een inval die eveneens zonder gevolg bleef. Soms moesten we met ons hele hebben en houden vluchten naar een andere locatie. Als ik nog terugdenk aan de infrastructuur van de zender… Tijdens de uitzending moest er steeds iemand zijn om de zendapparatuur koelte toe te wuiven, anders was ze snel oververhit. Onze uitzendingen waren steeds een sociale gebeurtenis met veel volk die ons live wilden meemaken"
"Naast sauna’s en cruising waren bars de enige mogelijkheid om contact te zoeken. Je moest er aanbellen, je werd dan getaxeerd via een spionnetje. Dan ging de deur open en je haastte je naar binnen om terecht te komen is een meestal schaars verlichte ruimte, vaak smakeloos ingericht en waar niet gekeken werd op een metertje velours min of meer. Eén van mijn favoriete bars was “Hervé” in Mechelen. De eigenaar, waaraan de bar haar naam ontleende, was van Antwerpen tot Brussel een BG (bekende gay nvdr). De goede en gemoedelijke muziek, de redelijke prijzen, de aparte stijl van Hervé -niet gespeend van enige overdrijving-, lokte velen naar zijn bar. “Jeanetten in ’t portaal!” Ambiance! Naast zijn zaak was er een kerk met achterliggende, donkere parking. Ik denk dat de heiligenbeelden in de kerk soms hun wenkbrauwen fronsten."
Vechten tegen discriminatie
Je was ook een pionier voor de Gay Pride in Brussel?
Walter: "Inderdaad, ik was medeverantwoordelijk voor de ordedienst van de eerste Belgische Pride. Door een onverwachte beroepsverplichting heb ik de helft ervan gemist. Tegen onze verwachting in daagden er veel deelnemers op. Gelukkig waren er geen tegenbetogingen."
"We waren zeer benieuwd hoe de media deze eerste Pride zouden verslaan, maar werden we zwaar ontgoocheld. De weinige kleine artikeltjes die in de kranten verschenen waren eerder afwijzend en spottend. TV of radio hadden niet de minste belangstelling voor deze (voor ons) historische manifestatie."
Was je nooit bang dat je “openbaar gay leven” je carrière zou schaden?
Walter: "Dat was nooit te voorspellen, we leefden in angst. Op RTBF heb ik ooit deelgenomen aan een panelgesprek over homoseksualiteit. Achteraf bleek dat mijn inbreng eerder minimaal was, een arts, een priester en een psycholoog voerden het hoge woord. Veiligheidshalve had ik toch aan een bevriende ondernemer gevraagd of ik bij hem in dienst kon komen mocht ik bij Sabena ontslagen worden als gevolg van de uitzending. Gelukkig liep het allemaal niet zo’n vaart en had ik geen enkel probleem met mijn werkgever. Integendeel zelfs, sommige heterocollega’s vonden het erg moedig van mij."
"Ik ben ook ooit bij de raad van bestuur van Sabena gaan pleiten om een discriminatie ongedaan te maken: de gratis vliegtickets waar wij recht op hadden waren voor personeelsleden en hun partners van het andere geslacht. Ik had mijn betoog wel goed voorbereid en enigszins tot mijn verbazing haalde ik mijn slag thuis. Ik heb daarna een werkgroep opgericht om die restrictie op te heffen."
Het landschap van gay verenigingen was ook anders dan vandaag?
Walter: "Zeer zeker. Bijna allemaal waren ze politiek geëngageerd, meestal in het linkse spectrum zoals Antenne Rose/Tels Quels. Sommige homogroepen waren zelfs zo militant dat ik er mij van distantieerde, ook al was ik een zeer geëngageerd lid. Zij huldigden het principe van forcing: het afdwingen van homorechten op eender welke manier. Ikzelf ben echter van mening dat de geleidelijke aanpak de juiste is. Heel anders dan Antenne Rose was (en is) het zeer katholieke Communauté du Christ Libérateur, een benaming die voor zichzelf spreekt. Ik zou daarover nog één en ander kunnen vertellen!"
Je bent ook sportief actief?
Walter: "Meer dan dertig jaar geleden werd in het Brusselse de volleybalclub 'Les Coccinelles' opgericht en ook hier tekende ik present. Een gayploeg waar de sfeer belangrijker was dan de sportieve resultaten, of zoals Patrick, onze legendarische trainer, het ooit zei: “Les Coccinelles, ça court pas bien, ça vole pas bien, mais ça s’amuse”. Hier werd de basis gelegd voor een succesverhaal. Les Coccinelles ging op in Brussels Gay Sports (BGS) en we deden mee in het circuit van de internationale tornooien. Wanneer BGS haar eerste internationaal tornooi inrichtte was ik er natuurlijk bij. Het was een hele onderneming, er moest namelijk ook onderdak gezocht worden voor de buitenlandse deelnemers die bij leden en sympathisanten van onze club logeerden. Ik vergeet ook nooit het tornooi in Frankfurt waaraan niet minder dan 55 homoploegen deelnamen. Het is hartverwarmend om te zien welke vriendschapsbanden in de loop der jaren gesmeed werden door het samen sporten, vriendschappen die tot op vandaag overeind blijven."
"In Mechelen richtte ik in 2006 mee de GVM (Gay Volley Mechelen) op. Ik ben er nog altijd actief. De club is ondertussen een weerspiegeling van onze multiculturele maatschappij, soms zijn er wel tien nationaliteiten vertegenwoordigd."
"Verder ben ik ook een motofanaat: ik vond het geweldig om aanvaard te worden in een groep van stoere hetero motobinken. Wat later werden ook homo motoclubs opgericht. Te vaak denkt men nog dat wij allemaal softies zijn."
De jeugd is ook niet meer dezelfde als 40 jaar geleden…
Walter: "Helemaal niet. Er is natuurlijk het gegeven van de multi-etniciteit van onze samenleving. Dit is een verschijnsel dat zich eerst traag inzette maar nu bijzonder snel evolueert. Wat mij bezorgd maakt is dat jongeren vandaag alles for granted nemen. Zij denken dat de maatschappij altijd zo permissief was, doch niets is minder waar. Ze beseffen niet hoe hard er gevochten is en hoeveel offers er gebracht zijn om te bereiken waar we vandaag staan. Ik mis ook engagement, het wordt steeds moeilijker om jongeren te vinden die zich willen inzetten in een LGBT-vereniging om mee aan de kar te trekken. Zij nemen graag maar zijn vaak niet bereid om te geven. Ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat dit vroeger anders was, maar misschien kijken we naar het verleden teveel door een roze bril."
En je visie op onze toekomst?
Walter: "Ik maak me natuurlijk zorgen als ik zie hoe in sommige Europese landen de zo moeizaam verworven homorechten aan een razendsnel tempo teruggedraaid worden. Terwijl wij in ons land enigszins zelfgenoegzaam kunnen vaststellen dat al een heel eind van de weg van volledige aanvaarding werd afgelegd, is het in vele andere landen nog steeds kommer en kwel en gaat het zeker niet steeds de goede richting uit."
"Zolang ik sociaal contact heb ben ik gelukkig"
Je wordt dit jaar zeventig, misschien komt ooit de dag dat je naar een woonzorgcentrum moet verhuizen. Schrikt je dat af?
Walter: "Twee jaar geleden, na een medische ingreep, verbleef ik een tijdje in een revalidatiecentrum dat tevens een woonzorgcentrum is. Dat was voor mij een heel positieve ervaring, de mentaliteit bij het verzorgend personeel was absoluut oké. Over mijn homoseksualiteit werd er wel nooit expliciet gesproken, maar ze hadden het zeker begrepen en het was duidelijk dat zij er geen probleem mee hadden. Maar, en dat zal wel gelden voor het leven in elke gemeenschap, je eigen houding is bepalend voor de wijze waarop je in een groep aanvaard wordt."
"Mocht er een keuzemogelijkheid zijn zou ik zeker een woonzorgcentrum verkiezen met alleen LGBT+-bewoners. Wat ik ook zeker weet is dat, indien ik toch ongelukkig zou zijn in een home, ik een geplande levensbeëindiging niet zou uitsluiten."
Je hebt geen partner. Betreur je dat niet, zeker nu je op een leeftijd komt waar geborgenheid en steun aan elkaar steeds belangrijker worden?
Walter: "Soms een beetje, maar ik leef al zo lang alleen dat ik dat gemis veel minder voel. Ik heb wel mijn hond die mij trouw gezelschap houdt en die een heel bijzondere plaats in mijn leven heeft. Misschien behoor ik ook tot de gelukkigen wiens libido afneemt met de leeftijd, dat maakt het allemaal wat makkelijker. Het is niet omdat je geen partner hebt dat je geïsoleerd bent. Sociaal contact is voor mij heel belangrijk en dat heb je zelf in de hand. Zolang ik in mijn sociaal weefsel kan functioneren ben ik een gelukkig man. En daarna? Dat zien we dan wel."
Eigen verslaggeving