De Amerikaanse filosoof Jason Stanley vat het zo samen: “Fascisme is een techniek om meer macht te verkrijgen.” Volgens hem is het doel van de fascistische politiek om vijanden te vinden. Om een minderheidsgroep aan te duiden als mikpunt: zij zijn onnatuurlijk en niet normaal. Zo kweken ze angst bij een groot deel van de bevolking en verdraaien ze de waarheid.

Stanley stelt vast dat mensen makkelijk zo’n mythisch verleden aannemen. “Fascisten vertellen altijd een verhaal over een glorieus verleden dat verloren is gegaan en raken daarbij aan die nostalgie. Dus als je terugvecht tegen fascisme, heb je één hand vastgeknoopt op je rug, want de waarheid is rommelig en ingewikkeld en het mythische verhaal is altijd duidelijk, aanlokkelijk en entertainend. Het is moeilijk om dat te ondermijnen met feiten.”

Nazisme en ‘verval’

Nazisme (of nationaalsocialisme) en fascisme worden vaak op gelijke hoogte geplaatst aangezien Hitler veel fascistische principes overnam. Het grootste verschil is dat het nationaalsocialisme zich nog veel meer focust op de rassenstrijd en etnische minderheden dan het originele fascisme. 

In 1939 viel Hitler Polen binnen, het begin van de Tweede Wereldoorlog (WO2). Het is niet mogelijk om een exact cijfer te plakken op het aantal Europeanen dat onder zijn regime gearresteerd werd vanwege hun seksuele geaardheid. Maar volgens een bescheiden inschatting zouden het er tien- tot honderdduizenden zijn geweest.

Uiteindelijk draaide de oorlog uit op een verlies voor Duitsland en Italië, waardoor het fascisme zijn geloofwaardigheid kwijtraakte. 74 jaar geleden werd dictator Benito Mussolini ter dood veroordeeld in Milaan. Twee dagen later pleegde Adolf Hitler suïcide. Je zou denken dat het fascisme samen met hen begraven werd, maar verdwijnen deed het niet.  

Conservatisme versus fascisme

In het boek ‘Fascism: a Warning’ eindigt de Amerikaanse politica Madeleine Albright met een opsomming van Europese bewegingen die naar het fascisme neigen. Door de populariteit van onder andere het Franse Rassemblement National, de Freedom Party in Oostenrijk en de Golden Dawn in Griekenland, die homoseksuelen de nieuwe Joden noemen, heeft het f-woord zich weer opgeworpen in het politieke debat. 

Volgens Albright heeft het fascisme sinds WO2 nog nooit zo’n bedreiging gevormd voor onze vrijheid, voorspoed en vrede. Ze beweert ook dat Trumps macho-technieken en minachting voor democratie dictators over de hele wereld heeft gesterkt in hun beleid. 

We zien die neigingen bij veel niet-liberale democraten, zoals Erdogan in Turkije, Bolsonaro in Brazilië en Orban in Hongarije. Hun doel is om de democratie naar de hand te zetten van hun eigen persoonsverheerlijking. 

Onder een extreemrechts beleid voelen holebi- en transfobe bewegingen zich gesterkt in hun acties

Zo bande Trump open trans personen uit het leger. Door het beleid van Bolsonaro in Brazilië is de onderdrukking van de LGBT+-beweging met razende snelheid gestegen. In Hongarije werden onder Orban dan weer de genderstudies niet meer erkend. Onder hun extreemrechtse beleid voelen holebi- en transfobe bewegingen zich gesterkt in hun acties. 

In eigen land zien we ook neo-fascistische bewegingen. Denk maar aan Schild & Vrienden, waarvan voorzitter Dries Van Langenhove (Vlaams Belang) uitspraken doet zoals “veranderen van geslacht is niet normaal en ik vind het ook gevaarlijk om dat te gaan normaliseren”.  

Toch kan je deze personen moeilijk de nieuwe Hitlers noemen, dat zou de menselijke schade die Hitler heeft aangericht, minimaliseren. 

Hoe optreden tegen fascisme

Het is frustrerend om fascisme weer te zien opduiken na alle ellende die het in het verleden heeft aangericht. De vraag ligt dan voor de hand: wat kun je ertegen doen? Zoals gezegd, neemt het fascistische verhaal graag een loopje met de waarheid, wat volgens Stanley een bedreiging vormt voor de vrijheid.

De remedie is kennis: “De waarheid moet zich vrij kunnen bewegen. Vrijheid vereist kennis, en om vrij te kunnen zijn in deze wereld, moet je weten wat deze wereld inhoudt en waar je mee bezig bent. Je weet enkel wat je aan het doen bent als je toegang hebt tot de waarheid. Dus vrijheid vereist waarheid, en om vrijheid te vernietigen, moet je de waarheid met de grond gelijk maken.” Het biedt als het ware zekerheid in een onzekere wereld. 

Het belangrijk om duidelijk en juiste verhalen te verspreiden en toekomstperspectieven die de cirkel van ontmenselijking en angst doorbreken

Ook Albright vindt dat we de waarheid moeten verdedigen:  “Vrije pers is niet de vijand maar de beschermer.” Daarnaast moeten we duidelijk maken dat niemand boven de wet staat, ook niet de leider of dictator van een land. Ten slotte de cynische gedachte tegengaan dat “er kan toch niks aan gedaan kan worden.”

Voor angstige mensen is het makkelijk om zich vast te klampen aan dat wat stabiliteit biedt. Juist daarom is het belangrijk om duidelijk en juiste verhalen te verspreiden en toekomstperspectieven die de cirkel van ontmenselijking en angst doorbreken. Zo verliest het fascistische "wij/zij"-verhaal zijn aantrekkingskracht.

Europese verkiezingen

Vergeet ook niet de macht van de verkiezingen. Het is belangrijk om zich daarbij te herinneren dat de fascistische partijen en groeperingen in de jaren 30 (van de vorige eeuw) ook standpunten innamen die hen zowel links als rechts konden doen lijken, om zo gewoon meer stemmen te winnen. Met een doordachte en open blik het stemhokje ingaan, is dus de boodschap.

Het verkiesbare fascisme van de toekomst zal er niet exact uitzien zoals het fascisme uit het verleden, maar het zal voor altijd verbonden zijn met verschrikkelijke herinneringen. 
 

ZIZO wil een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over LGBT+-thema’s. Daarom publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van hun/haar/zijn vereniging en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.